Είναι πρωί, ανοίγεις τα μάτια σου και, πριν καλά-καλά αντικρίσεις τον ήλιο, τείνεις το χέρι σου προς το κινητό. Ίσως για να ελέγξεις τα μηνύματα, τα likes ή τα stories στα οποία σε έχουν κάνει tag. Δε χρειάζεται να νιώθουμε ενοχή γι’ αυτό: ζούμε σε έναν κόσμο όπου η ζωή μας, οι στιγμές μας και, πολλές φορές, τα συναισθήματά μας διακινούνται μέσα από τις οθόνες. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – Facebook, Instagram, Twitter, TikTok, κ.ά. – μάς έφεραν κοντά με φίλους από μακριά και μας έδωσαν βήμα να εκφραστούμε ελεύθερα. Ωστόσο, όπως κάθε καινοτομία που μπαίνει με φόρα στη ζωή μας, έφεραν μαζί τους προκλήσεις, ανατροπές και ερωτήματα: Πώς αλλάζει αυτός ο «νέος» ψηφιακός κόσμος τις σχέσεις μας; Πώς γινόμαστε πιο «κοντά» αλλά, ταυτόχρονα, κινδυνεύουμε να νιώθουμε πιο μόνοι;
1. Μια πιο ανθρώπινη επανάσταση
Όταν εμφανίστηκε το Facebook, πολλοί από εμάς εντυπωσιαστήκαμε: ξαφνικά, μπορούσες να ψάξεις και να βρεις παλιούς συμμαθητές ή παιδικούς φίλους που είχες χάσει. Σαν να άνοιγε ένα ψηφιακό άλμπουμ αναμνήσεων, έτοιμο να μας ενώσει με τις παλιές στιγμές της ζωής μας. Με τα χρόνια, όμως, τα social media εξελίχθηκαν σε κάτι πολύ μεγαλύτερο από ένα απλό μέρος «ψηφιακής αναζήτησης». Έγιναν ένας ολόκληρος κόσμος: γεμάτος εικόνες, σύντομα σχόλια, like, καρδούλες, αστεία βίντεο, ενημερωτικά ποστ.
Αυτή η «επανάσταση» στην επικοινωνία έχει μία όμορφη πλευρά: έδωσε τη δυνατότητα σε ανθρώπους να ξαναβρεθούν, να εκφραστούν δημόσια, να μοιραστούν στιγμιότυπα από τη ζωή τους. Η γιαγιά μου, ας πούμε, μπορεί να βλέπει φωτογραφίες από τις διακοπές μου, παρότι μένει σε άλλη πόλη, και να νιώθει πως συμμετέχει. Τα social media μάς ένωσαν με τρόπους που κάποτε φάνταζαν επιστημονική φαντασία.
2. Το ζεστό κομμάτι: οι θετικές πλευρές
- Χτίζουν συνδέσεις και ξαναζωντανεύουν παλιές επαφές
Ο πιο όμορφος ίσως ρόλος των social media είναι η αίσθηση ότι «δεν υπάρχουν πια αποστάσεις». Ένας παλιός συμμαθητής που ζει στην άλλη άκρη του κόσμου, μπορεί να σου αφήσει σχόλιο σε μια φωτογραφία σου και να νιώσεις πως η παλιά σας φιλία παραμένει ζωντανή. Τι πιο όμορφο απ’ το να σε θυμούνται και να θυμάσαι ανθρώπους που είχατε χαθεί; - Παρέχουν στήριξη και κατανόηση
Πολλοί από εμάς έχουμε βρεθεί σε δύσκολη φάση, όπως μια απώλεια ή μια μεγάλη αλλαγή στη ζωή, και δεχτήκαμε παρηγορητικά μηνύματα ή κουβέντες παρηγοριάς από γνωστούς και αγνώστους. Τα social media μπορούν να λειτουργήσουν σαν ένας μεγάλος «κύκλος» από ανθρώπους που σου στέλνουν μια νότα αισιοδοξίας. Αυτές οι «ψηφιακές αγκαλιές» είναι συχνά πιο σημαντικές απ’ όσο φανταζόμαστε. - Μοιραζόμαστε χαρές και δημιουργούμε κοινότητες
Μικρές, καθημερινές στιγμές – η πρώτη λέξη ενός παιδιού, μια βόλτα στη θάλασσα, ένα γευστικό φαγητό που έφτιαξες μόνος/η σου – ξαφνικά γίνονται «κοινή γιορτή» όταν τις μοιράζεσαι με φίλους online. Παράλληλα, διάφορες ομάδες (π.χ. φωτογραφίας, μουσικής, μαγειρικής) φέρνουν κοντά άτομα που έχουν το ίδιο πάθος και θέλουν να ανταλλάσσουν ιδέες και έμπνευση. - Πρόσβαση στην ενημέρωση και στις ευκαιρίες
Πέρα από την ψυχαγωγία, τα social media είναι και ένα μεγάλο «παράθυρο» στον κόσμο: ενημερώνεσαι για εκδηλώσεις, για κινήματα, για το τι συμβαίνει δίπλα σου ή πιο μακριά. Μαθαίνεις για σεμινάρια, δράσεις, εθελοντικές ομάδες. Όσα γνώριζες έως χτες μόνο μέσα από στόμα σε στόμα, τώρα εμφανίζονται στην οθόνη σου.
3. Όταν τα πράγματα σκοτεινιάζουν: συγκρίσεις και μοναξιά
Παρότι τα social media έχουν αυτή τη ζεστή πλευρά, συχνά γίνονται και η πηγή ανασφάλειας ή σύγκρισης. Ίσως μπαίνεις στο Instagram και βλέπεις άνθρωπους με «τέλειες» ζωές: εντυπωσιακές φωτογραφίες, συνεχόμενα ταξίδια, κορμιά γυμνασμένα, χαμόγελα απ’ το πρωί ως το βράδυ. Κι αναρωτιέσαι: «Εγώ, γιατί δεν έχω τόσο όμορφη ζωή;»
- Η ψευδαίσθηση της τελειότητας
Τα social media δεν δείχνουν πάντα την πλήρη αλήθεια. Ο καθένας μας επιλέγει τι θα προβάλει – συνήθως τις πιο ευχάριστες και όμορφες στιγμές. Έτσι, το feed γεμίζει από μια «λαμπερή» βιτρίνα, ενώ τα δύσκολα μένουν στο παρασκήνιο. Αυτό όμως μπορεί να σε κάνει να νιώθεις ανεπαρκής: λες και μόνο η δική σου ζωή έχει άγχος, ραγίσματα και ατέλειες. - «Θόρυβος» και αποπροσανατολισμός
Σκέψου πόσες φορές αναβάλλεις ή καθυστερείς να κάνεις κάτι σημαντικό (π.χ. μια δουλειά, μια σοβαρή κουβέντα με φίλο ή σύντροφο) επειδή έχεις χαθεί στο ατελείωτο scrolling; Ο ψηφιακός «θόρυβος» μάς τρώει χρόνο και ενέργεια, κι έτσι μένουμε με λιγότερη διάθεση για τις ουσιαστικές σχέσεις. - Η αίσθηση της μοναξιάς
Κάποιοι μπορεί να έχουν χιλιάδες «followers» ή «φίλους», όμως να μη νιώθουν ότι τους γνωρίζει πραγματικά κανείς. Η συνεχής επικοινωνία μέσα από οθόνες δεν αντικαθιστά τη ζεστασιά ενός βλέμματος, τη διά ζώσης κουβέντα, τον ήχο της φωνής. Πολλοί άνθρωποι, παρά τις πολλές ψηφιακές τους επαφές, παραδέχονται ότι νιώθουν μόνοι.
4. Ερωτικές σχέσεις στον ψηφιακό κόσμο
«Μου άφησε μήνυμα; Γιατί δεν μου απαντά τόσες ώρες;» – Πόσες φορές έχεις πιάσει τον εαυτό σου να ρίχνει κλεφτές ματιές στο κινητό, περιμένοντας κάποια αντίδραση του/της συντρόφου σου; Σήμερα, η τεχνολογία μπήκε και στο φλερτ, φέρνοντας άλλοτε χαρά κι άλλοτε στρες.
- Οι ευκαιρίες του online dating
Πλατφόρμες γνωριμιών και social media έχουν γίνει ένας σύγχρονος τρόπος «ραντεβού». Άνθρωποι που ποτέ δε θα διασταυρώνονταν στη ζωή, βρίσκονται διαδικτυακά και κάνουν σχέση. Είναι ευχάριστο πως αυτή η ψηφιακή δυνατότητα ανοίγει δρόμους αγάπης σε ανθρώπους που, παλιότερα, μπορεί να ένιωθαν πως δεν έχουν πολλές ευκαιρίες για νέες γνωριμίες. - Όρια, εμπιστοσύνη και ασφάλεια
Από την άλλη, οι ερωτικές σχέσεις μπορούν να δυσκολέψουν, αν λείπουν τα όρια. Υπάρχουν άνθρωποι που «ελέγχουν» συνεχώς τον σύντροφό τους online, ζηλεύουν τα like που κάνει ή κάνει λογαριασμούς σε κοινό προφίλ χωρίς τη συγκατάθεση του άλλου. Σε ακραίες περιπτώσεις, αυτό οδηγεί σε συγκρούσεις, αλληλοκατηγορίες ή και διαλύσεις σχέσεων. - Online φλερτ και κρυφά μηνύματα
Είναι αλήθεια πως τα social media διευκολύνουν την «κρυφή» επικοινωνία. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει πειρασμούς ή παρεξηγήσεις. Από την άλλη, χρειάζεται ανοιχτή συζήτηση: τι θεωρεί ο καθένας «αθώο» και τι «υπέρβαση»; Μια ξεκάθαρη συνεννόηση για τέτοια ζητήματα σώζει από πολλές άβολες στιγμές.
5. Η οικογενειακή και φιλική διάσταση
- Οικογένειες σε ψηφιακή σύνδεση
Πόσες φορές έχουμε δει τη μαμά μας να μας στέλνει μήνυμα στο Messenger: «Όλα καλά;». Ή τον μπαμπά να σχολιάζει φωτογραφίες μας στο Facebook; Για κάποιους είναι χαριτωμένο· για άλλους, παρεμβατικό. Ωστόσο, το σίγουρο είναι πως τα social media, αν αξιοποιηθούν σωστά, μας φέρνουν πιο κοντά με την ευρύτερη οικογένεια: γιαγιάδες, θείους, ξαδέλφια, που μαθαίνουν τα νέα μας και νιώθουν πως συμμετέχουν. - Η νέα γενιά και η εκπαίδευση
Τα παιδιά και οι έφηβοι μεγαλώνουν με το κινητό στο χέρι. Για κάποιους γονείς, αυτό είναι πηγή ανησυχίας: «Πώς να διαχειριστώ τον χρόνο που αφιερώνει το παιδί μου στο Instagram; Τι να κάνω για να προστατέψω από διαδικτυακούς κινδύνους;» Ευτυχώς, υπάρχουν τρόποι: οι γονείς μπορούν να συζητούν ανοιχτά, να ορίζουν όρια, να εκπαιδεύουν τα παιδιά για το πότε μια συμπεριφορά είναι τοξική ή απλά περίεργη. - Φιλικές παρεξηγήσεις και παραλήψεις
Στις φιλικές μας σχέσεις, τα social media μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για να νιώσουμε αποκλεισμένοι: «Γιατί δεν με κάλεσαν στη χθεσινή έξοδο; Το έμαθα από τις φωτό στο Facebook». Ή ακόμη χειρότερα, κάποιοι τσακώνονται επειδή δεν άφησες «like» στη φωτογραφία τους! Μπορεί να ακούγεται αστείο, αλλά τέτοιου είδους παρανοήσεις είναι αρκετά συχνές, ειδικά όταν κάποιος δίνει μεγαλύτερη σημασία στα ψηφιακά «σημάδια» παρά στην πραγματική επικοινωνία.
6. Βρίσκοντας ισορροπία: μικρά βήματα για μεγάλη διαφορά
- Κάνε «digital detox»
Δοκίμασε, έστω και για λίγο, να βγάλεις το κινητό από το πλάνο σου: ίσως για ένα βράδυ, μια Κυριακή ή, αν το αντέχεις, μία ολόκληρη εβδομάδα. Παρατήρησε πώς αλλάζει η ψυχολογία σου όταν δεν είσαι συνεχώς «on call». Μπορεί να διαπιστώσεις ότι έτσι κερδίζεις πολύτιμο χρόνο για πράγματα που αγαπάς. - Κουβέντιασε πρόσωπο με πρόσωπο
Αν νιώθεις ότι κάτι σε ενοχλεί στη συμπεριφορά κάποιου στα social media, ή ότι ζηλεύεις και αγχώνεσαι με τα like του συντρόφου σου, τόλμησε να το κουβεντιάσεις από κοντά. Μια ζεστή συζήτηση ίσως είναι ο καλύτερος τρόπος να λυθούν οι μικρές παρεξηγήσεις πριν αυτές διογκωθούν. - Πρόσεξε τη δική σου παρουσία online
Προβάλλεις κάτι αληθινό ή προσπαθείς να παρουσιάσεις μια τέλεια εικόνα για να κερδίζεις like και θαυμασμό; Δε χρειάζεται να είμαστε συνεχώς αψεγάδιαστοι. Η αυθεντικότητα μερικές φορές μας βοηθά να αναπνεύσουμε καλύτερα, ενώ φέρνει κοντά μας ανθρώπους που εκτιμούν ποιοι είμαστε στην πραγματικότητα. - Χρησιμοποίησε τα social media για δημιουργικότητα
Αντί να αναλώνεσαι στη σύγκριση και την παθητική περιήγηση, δοκίμασε να μοιραστείς κάτι δικό σου: μια ζωγραφιά, ένα μικρό κείμενο, μια ιδέα, μια στιγμή που σε συγκίνησε. Κάπως έτσι μπορεί να δημιουργηθούν πιο ουσιαστικές συνδέσεις με ανθρώπους που μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα.
7. Επιστρέφοντας στην ανθρώπινη επαφή
Το κλειδί δεν είναι να «πολεμήσουμε» τα social media. Είναι μέρος της εποχής μας και σίγουρα προσφέρουν πολλά καλά. Το θέμα είναι πώς μπορούμε να εντάξουμε την ψηφιακή ζωή μας μέσα σε μια πιο ολοκληρωμένη, ισορροπημένη καθημερινότητα. Να είμαστε παρόντες στις στιγμές μας, δίπλα στους ανθρώπους που αγαπάμε, χωρίς να ζούμε μονίμως πίσω από μια οθόνη.
- Αληθινή επικοινωνία
Το να στέλνεις ένα emoji με καρδούλα είναι γλυκό, αλλά δε συγκρίνεται με το αληθινό χάδι, το νεύμα, τον τόνο της φωνής. Ειδικά στις σημαντικές μας σχέσεις (φίλοι, οικογένεια, σύντροφος), ας μη ξεχνάμε το «μάτι με μάτι». - Ποιοτικός χρόνος
Όπως αφιερώνουμε χρόνο να χαζέψουμε στο κινητό, έτσι ας αφιερώσουμε και λίγες ώρες χωρίς περισπασμούς, για να δούμε μια ταινία μαζί με κάποιον, να φάμε ένα γεύμα συζητώντας, να κάνουμε μια βόλτα. Οι πραγματικές εμπειρίες «γράφουν» πιο βαθιά στην ψυχή μας.
8. Το μέλλον μας στον ψηφιακό κόσμο
Καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να εξελίσσεται, είναι βέβαιο ότι θα δούμε νέα μέσα, νέες εφαρμογές, ακόμη πιο «έξυπνες» λειτουργίες. Ίσως η επαυξημένη πραγματικότητα (AR) και η εικονική πραγματικότητα (VR) γίνουν κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Θα είναι όμως πάντα στο χέρι μας το πώς θα χρησιμοποιήσουμε αυτές τις δυνατότητες.
- Θα επιλέξουμε να αντικαταστήσουμε εντελώς την ανθρώπινη επαφή με την ψηφιακή; Ή θα μείνουμε «ξύπνιοι» και θα συνδυάσουμε την τεχνολογία με την ουσιαστική επαφή;
- Θα χρησιμοποιούμε τα social media για να εμπνεόμαστε και να συνδεόμαστε σε βάθος; Ή θα επιτρέψουμε να γίνουν ένας ακόμα «τοίχος» που μας χωρίζει από τον διπλανό μας;
9. Επίλογος: Τα social media ως καθρέφτης των σχέσεών μας
Τελικά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι σαν ένας καθρέφτης που αντανακλά την κουλτούρα μας, τις ανάγκες και τις ανασφάλειές μας. Μπορούν να μας φέρουν κοντά, να μας ζεστάνουν την καρδιά με ένα απλό μήνυμα, να μας κάνουν να γελάσουμε ή να κλάψουμε. Μπορούν, όμως, και να μας ρίξουν σε ένα τοξικό κυνήγι δημοφιλίας, να πυροδοτήσουν ζήλια, ανταγωνισμό, μοναξιά.
Αυτό που έχει σημασία δεν είναι να δαιμονοποιήσουμε την τεχνολογία, αλλά να την αντιμετωπίσουμε σαν εργαλείο, θυμίζοντας στον εαυτό μας ότι η αληθινή «μαγεία» κρύβεται στις σχέσεις που φροντίζουμε στο εδώ και τώρα, στις κουβέντες που γίνονται πρόσωπο με πρόσωπο, στις στιγμές που μοιραζόμαστε με όλα μας τα αισθήματα, όχι πίσω από φιλτραρισμένες οθόνες.
Ίσως, λοιπόν, την επόμενη φορά που θα βιαστούμε να τσεκάρουμε το προφίλ κάποιου ή να ανεβάσουμε μια φωτογραφία για να πάρουμε like, ας κοντοσταθούμε λίγο. Ας θυμηθούμε ότι η ουσία των σχέσεων παραμένει η ίδια: αμοιβαίο ενδιαφέρον, αγάπη, σεβασμός, ειλικρίνεια. Τα social media απλώς μας δίνουν ένα νέο δρόμο να το εκφράσουμε. Το πώς θα βαδίσουμε σε αυτόν τον δρόμο, όμως, εξακολουθεί να είναι στο δικό μας χέρι.
