Η συστημική θεραπεία δεν είναι απλώς άλλη μία μέθοδος ψυχοθεραπείας. Είναι ένας τρόπος να δεις τον άνθρωπο μέσα από τις σχέσεις του, να καταλάβεις ότι τα προβλήματα δεν είναι πάντα δικά σου, αλλά μπορεί να γεννιούνται από το πώς συνδέεσαι με τους γύρω σου. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές προσεγγίσεις που ψάχνουν τι πήγε στραβά μέσα σου, εδώ το βλέμμα στρέφεται προς τα έξω: στην οικογένεια, στο ζευγάρι, στην ομάδα. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε πώς ξεκίνησε αυτή η προσέγγιση, ποιες ιδέες την κρατάνε όρθια και πώς δουλεύει σε πραγματικές καταστάσεις, με παραδείγματα που δείχνουν τη δύναμή της.
Πώς Ξεκίνησαν Όλα Αυτά
Η συστημική θεραπεία δεν ήρθε από το πουθενά. Πίσω στη δεκαετία του ’50, ο κόσμος της ψυχολογίας ήταν γεμάτος με θεωρίες που κοιτούσαν το άτομο σαν να ήταν μόνο του στον κόσμο. Ο Φρόιντ και οι συνεχιστές του έψαχναν στα όνειρα, στις αναμνήσεις, στα κρυμμένα συναισθήματα. Όμως, κάποιοι άρχισαν να αναρωτιούνται αν αυτό ήταν αρκετό. Ένας από αυτούς ήταν ο Gregory Bateson, ένας ανθρωπολόγος που δεν είχε καμία δουλειά να ανακατεύεται με ψυχολογία, αλλά το έκανε κι έφερε ανατροπή.
Ο Bateson δούλεψε με οικογένειες που είχαν παιδιά με σοβαρά προβλήματα, όπως η σχιζοφρένεια. Παρατήρησε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά όχι μόνο με το παιδί, αλλά με το πώς μιλούσαν όλοι μαζί στο σπίτι. Είπε για τον «διπλό δέσιμο» – ακούγεται περίεργο, αλλά σκέψου το έτσι: ένας γονιός λέει «έλα κοντά μου» και ταυτόχρονα σε διώχνει με τη στάση του. Τι να κάνεις; Μπερδεύεσαι, νιώθεις ότι ό,τι κι αν διαλέξεις είναι λάθος. Αυτή η ιδέα έδειξε ότι τα προβλήματα μπορεί να μην είναι μόνο μέσα στο κεφάλι σου, αλλά στον τρόπο που δένεσαι με τους άλλους.
Λίγα χρόνια μετά, στην Ιταλία, η Mara Selvini Palazzoli πήρε αυτή την ιδέα και την έκανε κάτι πιο χειροπιαστό. Μαζί με την ομάδα της στο Μιλάνο, δούλεψε με οικογένειες και έφτιαξε τρόπους να βλέπεις τι πραγματικά συμβαίνει. Χρησιμοποιούσαν ερωτήσεις που δεν πήγαιναν κατευθείαν στο προφανές – αντί να ρωτήσουν «πώς νιώθεις;», μπορεί να έλεγαν «τι νομίζεις ότι σκέφτεται ο αδερφός σου για τη μαμά;». Αυτά τα έλεγαν «κυκλικές ερωτήσεις», και ξαφνικά έβλεπες πώς όλοι κοιτάνε ο ένας τον άλλο, πώς φτιάχνουν μαζί το πρόβλημα χωρίς να το ξέρουν.
Από τότε, η συστημική θεραπεία πήρε δρόμο. Πήρε ιδέες από τη θεωρία των συστημάτων – σαν να λέμε, πώς δουλεύει ένας οργανισμός ή ένα μηχάνημα – και από την κυβερνητική, που κοιτάει πώς τα πράγματα ισορροπούν μόνα τους. Σήμερα δεν είναι μόνο για οικογένειες. Τη βλέπεις σε ζευγάρια που δεν τα βρίσκουν, σε σχολεία που έχουν χάσει τον έλεγχο, ακόμα και σε δουλειές που η ομάδα δεν δουλεύει σωστά.
Η συστημική θεραπεία έχει μερικά πράγματα που την κάνουν να ξεχωρίζει. Πρώτα απ’ όλα, δεν σε βλέπει σαν να είσαι μόνος σου. Είσαι μέρος από κάτι μεγαλύτερο – την οικογένειά σου, τους φίλους σου, τον κόσμο σου. Αν αλλάξεις εσύ, αλλάζουν κι οι άλλοι. Αν αλλάξουν οι άλλοι, αλλάζεις κι εσύ. Είναι σαν να παίζεις με ντόμινο: σπρώχνεις ένα, πέφτουν όλα.
Μετά, κοιτάει πώς μιλάμε. Όχι μόνο τι λέμε, αλλά πώς το λέμε, πότε σωπαίνουμε, πότε φωνάζουμε. Έχεις δει ποτέ σπίτι που όλοι μιλάνε αλλά κανείς δεν ακούει; Ή που η σιωπή είναι πιο δυνατή από τις κουβέντες; Αυτά τα κοιτάει ο θεραπευτής, ψάχνει να δει πού κολλάει η επικοινωνία και πώς φτιάχνει προβλήματα.
Ένα ακόμα που την κάνει διαφορετική είναι ότι δεν ψάχνει «ποιος έκανε τι». Δεν λέει «φταίει ο μπαμπάς που φωνάζει, γι’ αυτό το παιδί δεν διαβάζει». Λέει «ας δούμε πώς γυρνάει όλο αυτό». Μπορεί ο μπαμπάς να φωνάζει γιατί το παιδί δεν διαβάζει, και το παιδί να μην διαβάζει γιατί ο μπαμπάς φωνάζει. Είναι κύκλος, όχι ευθεία. Και ο σκοπός είναι να βρεις πού να τον σπάσεις.
Το καλύτερο κομμάτι είναι ότι δεν σε κάνει να νιώθεις ότι φταις. Δεν λέει «άλλαξε εσύ γιατί είσαι το πρόβλημα». Λέει «είμαστε όλοι μαζί σε αυτό, ας δούμε πώς το φτιάχνουμε». Αυτό δίνει μια ανάσα, μια αίσθηση ότι δεν είσαι μόνος να τα βγάλεις πέρα.
Πώς Δουλεύει στην Πράξη
Ας δούμε τώρα πώς γίνεται αυτό το πράγμα με μερικές περιπτώσεις που σου δείχνουν τι μπορεί να πετύχει.
- Οικογένεια σε Κρίση
Μια οικογένεια έρχεται για βοήθεια γιατί ο γιος τους, ο Κώστας, 15 χρονών, έχει κλειστεί στον εαυτό του. Δεν μιλάει, δεν βγαίνει από το δωμάτιο, οι βαθμοί του πέφτουν. Οι γονείς λένε «δεν ξέρουμε τι του συμβαίνει, ίσως φταίει το σχολείο». Ο θεραπευτής κάθεται μαζί τους και δεν κοιτάει μόνο τον Κώστα. Ρωτάει «τι γίνεται στο σπίτι σας τελευταία;». Βγαίνει ότι η μαμά κι ο μπαμπάς έχουν προβλήματα στη δουλειά, τσακώνονται συχνά, αλλά μπροστά στον Κώστα το κρατάνε κρυφό. Ο Κώστας όμως νιώθει την ένταση – βλέπει τη μαμά στεναχωρημένη, τον μπαμπά απόμακρο, και δεν ξέρει τι να κάνει. Ο θεραπευτής λέει στους γονείς να μιλήσουν ανοιχτά, να του εξηγήσουν τι συμβαίνει, να τον αφήσουν να πει κι αυτός πώς νιώθει. Μετά από λίγο, ο Κώστας αρχίζει να ανοίγεται, γιατί δεν νιώθει πια ότι κάτι του κρύβουν. - Ζευγάρι που Χάνει τον Δρόμο
Η Μαρία κι ο Πάνος είναι μαζί εφτά χρόνια, αλλά τώρα μαλώνουν για τα πάντα – ποιος θα μαγειρέψει, ποιος θα πλύνει τα πιάτα. Εκείνη λέει «δεν με βοηθάς», εκείνος «με πιέζεις». Ο θεραπευτής βλέπει ότι πέφτουν σε έναν κύκλο: η Μαρία ζητάει βοήθεια, ο Πάνος κλείνεται, η Μαρία επιμένει, ο Πάνος απομακρύνεται πιο πολύ. Αντί να τους πει «κάντε αυτό», τους δίνει μια δοκιμή: «Μαρία, σταμάτα να ζητάς για λίγες μέρες. Πάνο, κάνε κάτι χωρίς να σου πει». Στην αρχή διστάζουν, αλλά το δοκιμάζουν. Ο Πάνος πιάνει να σκουπίσει, η Μαρία χαλαρώνει, και ξαφνικά η ένταση πέφτει. - Σχολείο σε Αναταραχή
Σε ένα γυμνάσιο, η τρίτη τάξη είναι εκτός ελέγχου. Τα παιδιά δεν ακούν, οι δάσκαλοι φωνάζουν, η κατάσταση χειροτερεύει. Ο θεραπευτής καλείται, μαζεύει δασκάλους, μαθητές, γονείς. Ρωτάει «τι γίνεται εδώ πέρα;». Βγαίνει ότι οι γονείς πιέζουν για καλούς βαθμούς, τα παιδιά αντιδρούν με φασαρία, οι δάσκαλοι σκληραίνουν για να τα κρατήσουν. Ο θεραπευτής προτείνει να κάτσουν όλοι μαζί, να πούνε τι χρειάζονται: τα παιδιά λένε «λιγότερη γκρίνια», οι γονείς «να νιώθουμε ότι προσπαθείτε», οι δάσκαλοι «να μας ακούτε». Μετά από λίγο, η τάξη ηρεμεί, γιατί όλοι νιώθουν ότι τους πήραν στα σοβαρά.
Η συστημική θεραπεία, από τον Bateson και την Palazzoli μέχρι σήμερα, είναι κάτι παραπάνω από τεχνική. Είναι τρόπος να δεις ότι τα προβλήματα δεν είναι μόνο δικά σου – είναι ανάμεσα σε σένα και τους άλλους. Κοιτάει πώς μιλάμε, πώς δένουμε τις ζωές μας, πώς μπορούμε να αλλάξουμε μικρά πράγματα για να φτιάξουμε τα μεγάλα. Είτε είσαι γονιός, είτε σύντροφος, είτε δάσκαλος, σου δίνει έναν τρόπο να δουλέψεις με τους γύρω σου, να βρεις ισορροπία εκεί που πριν έβλεπες μόνο μπέρδεμα.
Σύγκριση της Συστημικής Θεραπείας με Άλλες Ψυχοθεραπευτικές Προσεγγίσεις
Η συστημική θεραπεία έχει μια μοναδική φιλοσοφία και τρόπο προσέγγισης των ψυχικών δυσκολιών, αλλά πώς συγκρίνεται με άλλες δημοφιλείς μορφές ψυχοθεραπείας; Παρακάτω γίνεται μια σύγκριση της συστημικής προσέγγισης με την ψυχαναλυτική θεραπεία, τη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και την ανθρωπιστική/προσωποκεντρική θεραπεία.
Σύγκριση της Συστημικής Θεραπείας με Άλλες Ψυχοθεραπευτικές Προσεγγίσεις
Η συστημική θεραπεία αποτελεί μια σημαντική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που εστιάζει στις σχέσεις και την αλληλεπίδραση των ατόμων μέσα σε ένα σύστημα. Πώς συγκρίνεται, όμως, με άλλες γνωστές θεραπευτικές προσεγγίσεις; Παρακάτω ακολουθεί μια ανάλυση της συστημικής θεραπείας σε σχέση με την ψυχαναλυτική θεραπεία, τη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και την ανθρωπιστική θεραπεία.
1. Συστημική Θεραπεία vs Ψυχαναλυτική Θεραπεία
🔹 Συστημική Θεραπεία
- Εστιάζει στις σχέσεις και τα συστήματα στα οποία ανήκει το άτομο (οικογένεια, κοινωνία, εργασία).
- Βασίζεται στην αλληλεπίδραση και όχι μόνο στις εσωτερικές συγκρούσεις.
- Χρησιμοποιεί τεχνικές όπως γενεόγραμμα, αναπλαισίωση και κυκλικές ερωτήσεις.
- Συχνά εφαρμόζεται σε οικογενειακή ή ομαδική θεραπεία.
Μάθε περισσότερα για τη Συστημική Θεραπεία:
American Association for Marriage and Family Therapy (AAMFT)
🔹 Ψυχαναλυτική Θεραπεία
- Ιδρύθηκε από τον Sigmund Freud και εστιάζει στο ασυνείδητο και τις πρώιμες εμπειρίες.
- Βασίζεται στην αναζήτηση βαθύτερων εσωτερικών συγκρούσεων και τραυμάτων.
- Οι συνεδρίες είναι συνήθως μακροχρόνιες (διαρκούν χρόνια).
- Χρησιμοποιεί τεχνικές όπως η ελεύθερη συνειρμική σκέψη και η ανάλυση των ονείρων.
Περισσότερες πληροφορίες για την Ψυχαναλυτική Θεραπεία:
International Psychoanalytical Association (IPA)
2. Συστημική Θεραπεία vs Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT)
🔹 Συστημική Θεραπεία
- Θεωρεί ότι τα προβλήματα δεν βρίσκονται μέσα στο άτομο, αλλά στις αλληλεπιδράσεις του.
- Δεν επικεντρώνεται μόνο στη σκέψη του ατόμου αλλά και στις συμπεριφορές του μέσα στο περιβάλλον του.
- Δεν έχει αυστηρά δομημένες τεχνικές, αλλά είναι πιο ευέλικτη.
Για περισσότερα σχετικά με τη Συστημική Προσέγγιση:
European Family Therapy Association (EFTA)
🔹 Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT)
- Εστιάζει στον τρόπο σκέψης του ατόμου και πώς αυτός επηρεάζει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του.
- Είναι δομημένη και βραχυχρόνια θεραπεία (συνήθως 10-20 συνεδρίες).
- Χρησιμοποιεί εργαλεία όπως γνωσιακές αναδιαμορφώσεις, ασκήσεις έκθεσης και ημερολόγια σκέψεων.
- Πολύ αποτελεσματική για άγχος, κατάθλιψη, φοβίες και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD).
Περισσότερα για την CBT:
Beck Institute for Cognitive Behavior Therapy
3. Συστημική Θεραπεία vs Ανθρωπιστική/Προσωποκεντρική Θεραπεία
🔹 Συστημική Θεραπεία
- Αντιμετωπίζει το άτομο ως μέρος ενός μεγαλύτερου δικτύου σχέσεων.
- Δεν έχει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση (π.χ. δεν εστιάζει μόνο στη θετικότητα ή στην αλλαγή του ατόμου, αλλά στη συνολική εικόνα).
- Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη γλώσσα και τα μοτίβα επικοινωνίας.
Περισσότερα για τη Συστημική Θεραπεία:
The Family Systems Institute
🔹 Ανθρωπιστική/Προσωποκεντρική Θεραπεία
- Αναπτύχθηκε από τον Carl Rogers και βασίζεται στην έννοια της αυτοπραγμάτωσης.
- Δίνει έμφαση στην αποδοχή του ατόμου, την ενσυναίσθηση και την άνευ όρων θετική αναγνώριση.
- Ο θεραπευτής δεν καθοδηγεί, αλλά αφήνει το άτομο να βρει τις λύσεις του.
- Ιδιαίτερα χρήσιμη για ενίσχυση αυτοεκτίμησης και προσωπική ανάπτυξη.
Περισσότερες πληροφορίες για την Ανθρωπιστική Θεραπεία:
Association for Humanistic Psychology
Ποια προσέγγιση είναι καλύτερη;
Δεν υπάρχει μία “καλύτερη” προσέγγιση – εξαρτάται από τις ανάγκες του ατόμου.
- Αν κάποιος θέλει να καταλάβει τις ρίζες των προβλημάτων του: Ψυχαναλυτική θεραπεία.
- Αν θέλει γρήγορες και πρακτικές λύσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα: CBT.
- Αν θέλει να δουλέψει τις σχέσεις του και να κατανοήσει τις οικογενειακές δυναμικές: Συστημική θεραπεία.
- Αν θέλει αυτογνωσία και προσωπική ανάπτυξη σε ένα υποστηρικτικό πλαίσιο: Ανθρωπιστική θεραπεία.
Επιπλέον πηγή για τη σύγκριση θεραπευτικών προσεγγίσεων:
American Psychological Association (APA)
