Η λύση ξεκινά με την αναγνώριση της δυναμικής και τη βούληση να την αλλάξει κανείς.
Η σημασία των σχέσεων
Ένα συχνό παράπονο στις σχέσεις είναι η παθητικότητα ενός συντρόφου. Πολλοί άνθρωποι νιώθουν ότι σηκώνουν όλο το βάρος, καθώς ο σύντροφός τους δεν παίρνει πρωτοβουλίες και δεν συμβάλλει ισότιμα στη σχέση ή την οικογένεια.
Ένας παθητικός σύντροφος μπορεί να βλέπει τη σχέση με παραδοσιακούς όρους, να αποφεύγει τη σύγκρουση ή να αισθάνεται ότι παραμελείται. Για να αλλάξει αυτή η δυναμική, χρειάζεται να εντοπιστούν τα υποκείμενα προβλήματα, να επιδιωχθούν αμοιβαίοι συμβιβασμοί και, εφόσον απαιτείται, να αναζητηθεί επαγγελματική βοήθεια.
Οι αιτίες της παθητικότητας
Συχνά, οι άντρες που εμφανίζονται παθητικοί στις σχέσεις τους είναι εξαιρετικά δραστήριοι και προνοητικοί στον επαγγελματικό τους χώρο. Τι συμβαίνει λοιπόν; Παρακάτω αναλύονται μερικοί κοινοί λόγοι που οδηγούν σε αυτή τη συμπεριφορά:
1. Παραδοσιακοί ρόλοι και στερεότυπα φύλου
Πολλοί άντρες μεγάλωσαν με την ιδέα ότι η κύρια ευθύνη τους είναι να εργάζονται, ενώ οι σύντροφοί τους αναλαμβάνουν τις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών. Αυτή η στάση μπορεί να είναι βαθιά ριζωμένη, ειδικά αν έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες όπου οι άντρες ήταν κακομαθημένοι και οι γυναίκες έκαναν τη «βαριά δουλειά».
Το πρόβλημα γίνεται πιο έντονο όταν ο σύντροφός τους εργάζεται επίσης ή φροντίζει τα παιδιά στο σπίτι. Τότε, η ανισότητα στις ευθύνες μπορεί να οδηγήσει σε δυσαρέσκεια και συγκρούσεις.
2. Φόβος κριτικής και απόρριψης
Πολλοί άντρες αναφέρουν ότι, όταν προσπάθησαν να πάρουν πρωτοβουλίες στο παρελθόν, αντιμετώπισαν αντίσταση, κριτική ή αποδοκιμασία από τον σύντροφό τους. Αυτή η εμπειρία μπορεί να τους κάνει να νιώσουν ότι οι προσπάθειές τους δεν αναγνωρίζονται ή ότι δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες. Για παράδειγμα, μπορεί να οργάνωσαν μια έξοδο ή να πήραν μια απόφαση για το σπίτι, μόνο για να ακούσουν ότι «θα μπορούσε να γίνει καλύτερα» ή «δεν το έκανες όπως έπρεπε». Με τον καιρό, η επανάληψη αυτής της απόρριψης –ή η αίσθηση ότι ελέγχονται υπερβολικά– τους οδηγεί σε απογοήτευση και τελικά σε παραίτηση. Υιοθετούν τη στάση «Αφού τίποτα δεν είναι αρκετό, κάν’ το όπως θέλεις», όχι από αδιαφορία, αλλά ως έναν τρόπο να προστατεύσουν τον εαυτό τους από περαιτέρω κριτική.
Αυτό το μοτίβο μπορεί να πηγάζει από βαθύτερες εμπειρίες, ακόμα και πέρα από τη σχέση, όπως ένα περιβάλλον όπου η κριτική ήταν συχνή ή οι προσπάθειές τους υποτιμούνταν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η παθητικότητα γίνεται ασπίδα απέναντι στον φόβο της αποτυχίας ή της σύγκρουσης, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο: αποφεύγουν τις πρωτοβουλίες για να μην εκτεθούν, κάτι που ενισχύει την εικόνα του «παθητικού» συντρόφου. Το παράδοξο είναι ότι, ενώ προστατεύονται, αυτό μπορεί να απομακρύνει τον σύντροφό τους, που ίσως δεν αντιλαμβάνεται πώς η δική του συμπεριφορά τροφοδοτεί το πρόβλημα. Για να αλλάξει αυτό, χρειάζεται συνεργασία: ο ένας να εκφράζει τις ανάγκες του πιο υποστηρικτικά και ο άλλος να χτίσει την αυτοπεποίθηση να ξεπεράσει τον φόβο της απόρριψης, μετατρέποντας την παθητικότητα σε ενεργή συμμετοχή.
3. Ανισορροπία στη σχέση
Όταν ένας σύντροφος –συχνά ο άντρας στην περίπτωση αυτή– νιώθει ότι δεν λαμβάνει την εκτίμηση, τη στοργή ή την προσοχή που χρειάζεται, μπορεί να αρχίσει να αποσύρεται συναισθηματικά και πρακτικά από τη σχέση. Αυτή η αίσθηση ανισορροπίας μπορεί να προκύψει αν, για παράδειγμα, δίνει πολλά –είτε με τη μορφή χρόνου, προσπάθειας ή υποστήριξης– αλλά δεν βλέπει αντίστοιχη ανταπόκριση από τον άλλον. Ίσως νιώθει ότι οι ανάγκες του παραβλέπονται ή ότι ο σύντροφός του θεωρεί δεδομένες τις προσφορές του. Ως αποτέλεσμα, αντί να διεκδικήσει ανοιχτά αυτό που του λείπει, επιλέγει να σταματήσει να επενδύει ενεργά, υιοθετώντας μια στάση του τύπου: «Αφού δεν μου δίνεις αυτό που χρειάζομαι, γιατί να συνεχίσω να προσπαθώ;». Αυτή η απόσυρση δεν είναι πάντα συνειδητή, αλλά λειτουργεί σαν μια σιωπηλή διαμαρτυρία ή αυτοπροστασία.
Αυτό το μοτίβο, όμως, δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο που βαθαίνει την απόσταση ανάμεσα στους συντρόφους. Όταν ο ένας αποτραβιέται, ο άλλος μπορεί να το εκλάβει ως αδιαφορία ή έλλειψη ενδιαφέροντος, οδηγώντας τον να αποσυρθεί κι εκείνος με τη σειρά του. Έτσι, η σχέση μετατρέπεται σε ένα είδος «πόλεμου ψυχρής αναμονής», όπου και οι δύο περιμένουν από τον άλλον να κάνει την πρώτη κίνηση για να διορθώσει τα πράγματα. Κανείς δεν θέλει να «υποχωρήσει» πρώτος, από φόβο μήπως φανεί ευάλωτος ή γιατί νιώθει ότι δεν είναι δίκαιο να πάρει εκείνος την πρωτοβουλία. Η ανισορροπία, λοιπόν, δεν μένει μόνο στην αρχική αιτία –την έλλειψη εκτίμησης ή στοργής–, αλλά γιγαντώνεται, καθώς η παθητικότητα του ενός τροφοδοτεί την απογοήτευση του άλλου. Για να σπάσει αυτός ο κύκλος, χρειάζεται ανοιχτή επικοινωνία και διάθεση και από τις δύο πλευρές να δώσουν χωρίς να κρατούν λογαριασμό, ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία και η εμπιστοσύνη.
4. Φόβος σύγκρουσης
Για ορισμένους άντρες, η απλή σκέψη ότι θα πρέπει να ξεκινήσουν μια συζήτηση, να πάρουν μια απόφαση ή να εκφράσουν μια άποψη μπορεί να προκαλέσει έντονο άγχος. Αυτό το άγχος πηγάζει από τον φόβο ότι η πρωτοβουλία τους θα οδηγήσει σε σύγκρουση – ο σύντροφός τους μπορεί να θυμώσει, να διαφωνήσει ή να δυσαρεστηθεί, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ένταση. Αυτή η ανησυχία μπορεί να είναι τόσο ισχυρή που τους παραλύει, ωθώντας τους να αποφεύγουν οποιαδήποτε ενέργεια που θα μπορούσε να «ταράξει τα νερά». Αντί να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο μιας δύσκολης συζήτησης, προτιμούν να μένουν σιωπηλοί ή αδρανείς, βλέποντας την παθητικότητα ως έναν τρόπο να διατηρήσουν την ηρεμία – τουλάχιστον επιφανειακά. Αυτό το μοτίβο συχνά συνδέεται με την προσωπικότητά τους ή με εμπειρίες από το παρελθόν, όπως ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου οι διαφωνίες κατέληγαν σε φωνές ή τιμωρία.
Ωστόσο, αυτή η αποφυγή δεν εξαλείφει πάντα την ένταση – αντίθετα, μπορεί να την εκφράζει με έμμεσο τρόπο, μέσα από παθητική-επιθετική συμπεριφορά. Για παράδειγμα, μπορεί να φαίνονται ότι συμφωνούν με τον σύντροφό τους («Ναι, εντάξει, θα το κάνω»), αλλά στην πράξη να μην αναλαμβάνουν καμία δράση, να «ξεχνούν» ή να καθυστερούν υπερβολικά. Αυτή η στάση είναι ένας τρόπος να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια ή την αντίθεσή τους χωρίς να χρειαστεί να έρθουν σε ανοιχτή αντιπαράθεση. Το αποτέλεσμα, όμως, είναι διπλό: από τη μία, αποφεύγουν τη σύγκρουση που φοβούνται, αλλά από την άλλη, δημιουργούν απογοήτευση στον σύντροφό τους, που νιώθει ότι δεν μπορεί να βασιστεί πάνω τους. Για να αλλάξει αυτό, χρειάζεται να αναγνωρίσουν τον φόβο τους και να δουλέψουν πάνω στην ικανότητά τους να χειρίζονται τις διαφωνίες με εποικοδομητικό τρόπο, ίσως με τη βοήθεια ενός επαγγελματία, ώστε η παθητικότητα να μην γίνεται καταφύγιο.
5. Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής (ΔΕΠΥ)
Άτομα με ΔΕΠΥ συχνά εμφανίζουν αναβλητικότητα, λήθη και δυσκολία στην ολοκλήρωση εργασιών. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει την εντύπωση ότι είναι αναξιόπιστοι ή αδιάφοροι, ενώ στην πραγματικότητα δυσκολεύονται να οργανωθούν και να ακολουθήσουν ένα σχέδιο δράσης.
Πώς αλλάζει το μοτίβο της παθητικότητας;
Για να αλλάξει αυτή η δυναμική, πρέπει να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν οι υποκείμενοι λόγοι της παθητικότητας:
Εξισορρόπηση των αναγκών: Αν η σχέση έχει χάσει την ισορροπία της, χρειάζεται ειλικρινής επικοινωνία ώστε και οι δύο σύντροφοι να νιώσουν ότι λαμβάνουν όσα χρειάζονται.
Μείωση της κριτικής: Αν ένας σύντροφος αισθάνεται ότι κάθε προσπάθειά του απορρίπτεται, είναι σημαντικό να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον όπου μπορεί να εκφράζεται χωρίς φόβο για επικριτικά σχόλια.
Διαπραγμάτευση νέων ρόλων: Αν η παθητικότητα πηγάζει από παγιωμένες αντιλήψεις για τους ρόλους στη σχέση, το ζευγάρι πρέπει να βρει συμβιβαστικές λύσεις, όπου και οι δύο συνεισφέρουν και αισθάνονται δίκαια αντιμετωπισμένοι.
Αντιμετώπιση προσωπικών δυσκολιών: Αν ο φόβος σύγκρουσης ή η ΔΕΠΥ είναι μέρος του προβλήματος, τότε απαιτείται ατομική δουλειά, είτε μέσω αυτογνωσίας, είτε με τη βοήθεια θεραπείας ή φαρμακευτικής αγωγής.
Η παθητικότητα, όπως και πολλά άλλα προβλήματα σχέσεων, δεν είναι απλώς ένα ελάττωμα. Είναι μια μαθημένη αντίδραση σε άλλες δυσκολίες που δεν έχουν αντιμετωπιστεί. Μπορεί να αλλάξει, αλλά η αλλαγή ξεκινά από την αναγνώριση του προβλήματος και τη δέσμευση να σπάσει το μοτίβο.
Αν νιώθετε ότι ο σύντροφός σας είναι παθητικός, ξεκινήστε μια ουσιαστική συζήτηση αντί να πέσετε στην παγίδα του «ποιος φταίει». Προσπαθήστε να αλλάξετε τη δυναμική της σχέσης σταδιακά και, αν χρειάζεται, αναζητήστε υποστήριξη από έναν ειδικό.
📝 Διαβάστε επίσης:
