Τι Είναι και Πώς το Ξέρουμε;
Η συναισθηματική εγκατάλειψη δεν είναι κάτι που το πιάνεις με το μάτι. Δεν είναι σαν να βλέπεις ένα παιδί νηστικό ή ντυμένο με κουρέλια. Είναι πιο σιωπηλό, πιο βαθύ – η απουσία εκείνης της ζεστασιάς, της προσοχής, του «είμαι εδώ για σένα» που χρειάζεται ένα παιδί για να νιώσει ότι μετράει. Οι γονείς μπορεί να είναι στο σπίτι, να κάνουν τις δουλειές τους, να βάζουν φαγητό στο τραπέζι, αλλά αν δεν κοιτάξουν το παιδί στα μάτια όταν κλαίει, αν δεν ρωτήσουν «τι σε πείραξε σήμερα;», τότε κάτι λείπει. Και αυτό το κενό δεν είναι απλό.
Μια ψυχολόγος, η Jonice Webb, που έχει σκύψει πάνω από αυτό το θέμα για χρόνια, το λέει ξεκάθαρα: η συναισθηματική εγκατάλειψη είναι σαν μια αόρατη σκιά που σε αλλάζει χωρίς να το καταλαβαίνεις. Δεν χρειάζεται να σε διώξουν ή να σε χτυπήσουν – αρκεί να μην είναι κανείς εκεί όταν νιώθεις χαρά ή λύπη. Ένα σπίτι μπορεί να φαίνεται γεμάτο ζωή απ’ έξω, αλλά μέσα το παιδί να νιώθει σαν να μιλάει στον αέρα. Και αυτό μένει, λένε οι ειδικοί, σαν αποτύπωμα που δεν φαίνεται.
Οι επιστήμονες έχουν κοιτάξει μέσα στο μυαλό για να το καταλάβουν καλύτερα. Το 2018, μια ομάδα πήρε 127 παιδιά και τα έβαλε κάτω από μηχανήματα που βλέπουν τον εγκέφαλο. Κάποια από αυτά είχαν γονείς που δεν τους έδιναν πολλή συναισθηματική σημασία – όχι ότι τα ξέχασαν, αλλά δεν ήταν εκεί να τα ακούσουν ή να τα παρηγορήσουν. Αυτό που βρήκαν ήταν ότι η αμυγδαλή, εκείνο το κομμάτι που φωνάζει όταν φοβάσαι ή στεναχωριέσαι, ήταν συνέχεια σε ένταση. Αλλά ο προμετωπιαίος φλοιός, που είναι σαν το κουμπί της ηρεμίας, δεν μπορούσε να την σταματήσει. Η σύνδεση ανάμεσά τους ήταν σα να είχε χαλαρώσει, και αυτό κάνει τα παιδιά αυτά να νιώθουν το στρες πιο δυνατά, για πολύ καιρό μετά.
Μια άλλη έρευνα, το 2014, πήγε ακόμα πιο πίσω, στα μωρά. Είδαν ότι όταν οι γονείς δεν ήταν εκεί να τα πάρουν αγκαλιά ή να τους δώσουν προσοχή, το σώμα τους γέμιζε κορτιζόλη – αυτή η ορμόνη που βγαίνει όταν είσαι στα κόκκινα. Και δεν ήταν μόνο ότι δεν ηρεμούσαν εύκολα· μεγαλώνοντας, δυσκολεύονταν να βρουν ισορροπία μέσα τους. Είναι σαν το μυαλό και το σώμα να μαθαίνουν από νωρίς ότι δεν μπορούν να βασιστούν σε κανέναν.
Γιατί Συμβαίνει;
Δεν είναι πάντα ότι οι γονείς το κάνουν επίτηδες. Μερικές φορές, δεν ξέρουν καν πώς να το αποφύγουν. Αν μεγάλωσες με γονείς που δεν σου έδειξαν ποτέ πώς να μιλάς για όσα νιώθεις, πώς να το κάνεις για τα δικά σου παιδιά; Είναι σαν να σου ζητάνε να μιλήσεις μια γλώσσα που δεν έμαθες ποτέ. Και δεν είναι λίγοι αυτοί που το περνάνε έτσι, από γενιά σε γενιά, χωρίς να το καταλαβαίνουν.
Η καθημερινότητα παίζει κι αυτή το ρόλο της. Οι γονείς σήμερα τρέχουν – δουλειά, λογαριασμοί, υποχρεώσεις. Δεν μένει χρόνος να κάτσεις να ακούσεις το παιδί σου να σου πει ότι φοβάται το σκοτάδι ή ότι χάρηκε που έπαιξε με έναν φίλο. Και μετά, υπάρχει και η νοοτροπία: σε πολλά μέρη, το να δείξεις συναισθήματα είναι σαν να παραδίνεσαι. «Μην κλαις», λένε, «γίνε δυνατός». Αλλά το παιδί δεν γίνεται δυνατό – μαθαίνει να κρύβεται, να σωπαίνει.
Και η ψυχή των γονιών; Αν είναι βαριά, αν έχουν δικούς τους δαίμονες – όπως μια μαμά που δεν μπορεί να σηκωθεί από το κρεβάτι μετά τη γέννα – τότε το παιδί μένει μόνο. Δεν είναι ότι δεν το αγαπάνε, αλλά η δική τους σιωπή γίνεται ο τοίχος που το κρατάει μακριά.
Τι Αφήνει Πίσω της;
Η συναισθηματική εγκατάλειψη δεν είναι κάτι που το ξεχνάς μεγαλώνοντας. Μένει μέσα σου, σαν σκιά που δεν φεύγει. Στον εγκέφαλο, όταν δεν έχεις κάποιον να σε ηρεμήσει, το στρες σου χτυπάει κόκκινο. Η έρευνα του 2018 έδειξε ότι αυτή η αδύναμη σύνδεση ανάμεσα στην αμυγδαλή και τον προμετωπιαίο φλοιό δεν φτιάχνεται εύκολα. Και όταν το στρες μένει εκεί, η κορτιζόλη ανεβαίνει, πειράζει τον ιππόκαμπο – αυτό που σε βοηθάει να θυμάσαι και να σκέφτεσαι καθαρά. Έτσι, ένα παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να διαβάσει, να συγκεντρωθεί, να τα βγάλει πέρα με το σχολείο.
Και μέσα σου; Είναι σαν να σου έχουν πει από μικρό ότι δεν αξίζεις να σε ακούσουν. Αν κανείς δεν σε ρώτησε ποτέ «τι νιώθεις;», αρχίζεις να πιστεύεις ότι δεν μετράς. Αυτό σε ακολουθεί – νιώθεις άδειος, σαν να λείπει κάτι που δεν ξέρεις πώς να το βρεις. Και στις σχέσεις σου, είτε κρατάς τον κόσμο μακριά για να μην πληγωθείς, είτε πέφτεις σε ανθρώπους που σου δίνουν ψίχουλα, μόνο και μόνο για να νιώσεις κάτι.
Η έρευνα του 2014 λέει ότι αυτή η δυσκολία ξεκινάει νωρίς. Τα μωρά που δεν τα παρηγορούσαν μεγαλώνουν με ένα σώμα που δεν ξέρει να ησυχάζει. Και αργότερα, αυτό γίνεται άγχος, θλίψη, ή ακόμα και θυμός που δεν ξέρεις πού να τον βάλεις. Μπορεί να γυρίσεις σε λάθος δρόμους – να πιεις, να κλειστείς στον εαυτό σου – γιατί δεν έμαθες ποτέ πώς να ζητάς βοήθεια.
Πώς το Διορθώνεις;
Δεν είναι απλό, αλλά δεν είναι και αδύνατο. Πρώτα, πρέπει να το δεις – να πεις «ναι, αυτό μου συνέβη». Δεν είναι εύκολο, γιατί δεν έχεις κάτι χειροπιαστό να δείξεις, μόνο μια αίσθηση ότι κάτι έλειπε. Το να μιλήσεις με κάποιον που ξέρει – έναν ψυχολόγο, ας πούμε – μπορεί να σου δώσει φωνή. Εκεί μαθαίνεις ότι δεν ήσουν λάθος εσύ που ήθελες προσοχή, και σιγά-σιγά χτίζεις ξανά τον εαυτό σου.
Χρειάζεσαι και ανθρώπους δίπλα σου. Δεν χρειάζεται να είναι πολλοί – ένας φίλος που σε ακούει, κάποιος που σου λέει «είσαι εντάξει έτσι όπως είσαι». Και μέσα σου, μπορείς να δοκιμάσεις να σταματήσεις για λίγο. Να αναπνεύσεις, να νιώσεις, να μην τρέχεις να κρυφτείς. Η έρευνα του 2018 λέει ότι τέτοια πράγματα δυναμώνουν τον εγκέφαλό σου, τον βοηθάνε να βρει ξανά ισορροπία.
Και για όσους μεγαλώνουν παιδιά τώρα; Μπορούν να μάθουν να είναι εκεί. Δεν χρειάζεται να τα ξέρουν όλα – ένα «πες μου τι έγινε» ή μια αγκαλιά αρκούν. Είναι μικρά βήματα που σπάνε τη σιωπή.
Κλείνοντας
Η συναισθηματική εγκατάλειψη είναι σαν έναν αόρατο τοίχο που σε κρατάει πίσω. Αλλά δεν είναι για πάντα. Με χρόνο, με ανθρώπους, με λίγη δουλειά, μπορείς να τον γκρεμίσεις – και να βρεις τη φωνή που σου έκλεψε η σιωπή.
Πηγές (Links)
- Hanson et al. (2018), Journal of Child Psychology and Psychiatry: https://acamh.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jcpp.12881
- Davis et al. (2014), Child Development: https://srcd.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/cdev.12209
