Πάντα με ενοχλούσε το πώς μιλάμε για τις ψυχικές διαταραχές. Είναι 2025, η επιστήμη έχει κάνει άλματα, κι όμως, αν πεις ότι πας σε ψυχολόγο, κάποιοι σε κοιτάζουν σαν να είσαι « χαλασμένος». Το στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία είναι σαν αόρατος τοίχος – δεν το βλέπεις πάντα, αλλά το νιώθεις να σε βαραίνει. Έχω δει φίλους να κρύβουν την κατάθλιψή τους, συγγενείς να ντρέπονται για το άγχος τους, και αναρωτιέμαι: γιατί ακόμα το κάνουμε αυτό στον εαυτό μας; Ας μιλήσουμε για το τι είναι το στίγμα, πώς μας επηρεάζει και τι μπορούμε να κάνουμε για να το σπάσουμε.
Τι είναι το στίγμα, τελοσπάντων;
Το στίγμα δεν είναι απλώς μια λέξη – είναι μια στάση. Είναι η ιδέα ότι αν έχεις ψυχική διαταραχή, κάτι πάει «λάθος» με σένα. Οι ψυχολόγοι το λένε «κοινωνικό στίγμα» όταν η κοινωνία σε βλέπει σαν διαφορετικό, και «αυτο-στίγμα» όταν το πιστεύεις κι εσύ για τον εαυτό σου. Σύμφωνα με έρευνες, όπως αυτές από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το στίγμα είναι από τους μεγαλύτερους λόγους που οι άνθρωποι δεν ζητάνε βοήθεια. Στην Ελλάδα, μάλιστα, το βλέπεις πιο έντονα – η ψυχική υγεία ακόμα θεωρείται ταμπού, ειδικά σε μικρότερες πόλεις.
Παράδειγμα: Η Άννα, 32 χρονών, ζει σε ένα χωριό κοντά στην Καλαμάτα. Πέρσι, ο ψυχίατρος της είπε ότι έχει κατάθλιψη μετά από έναν χωρισμό. Δεν το είπε σε κανέναν, γιατί φοβόταν ότι θα την πουν «τρελή». Αν ήταν διαβήτης, θα το φώναζε – γιατί με την ψυχική υγεία είναι αλλιώς;
Από πού ξεκινάει το στίγμα;
Δεν φυτρώνει από το πουθενά. Παλιά, πριν η επιστήμη μας πει ότι η κατάθλιψη έχει να κάνει με νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη, οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι ψυχικές διαταραχές ήταν «κατάρα» ή «αδυναμία». Αυτό έμεινε. Τα ΜΜΕ δεν βοηθάνε – πόσες φορές έχεις δει ταινίες που δείχνουν τον «ψυχάκια» σαν επικίνδυνο; Και στην Ελλάδα, η κουλτούρα του «μη μιλάς, κράτα το μέσα σου» κάνει τα πράγματα χειρότερα. Οι νευροεπιστήμονες λένε ότι ο εγκέφαλος μας είναι σαν μηχανή – αν χαλάσει, δεν φταις εσύ. Αλλά η κοινωνία δεν το έχει πιάσει ακόμα.
Παράδειγμα: Ο Μιχάλης, 58 χρονών, μεγάλωσε σε ένα χωριό στην Ήπειρο. Όταν ο γιος του πήγε σε ψυχολόγο γιατί είχε κρίσεις πανικού, μου είπε: «Στην εποχή μου, αυτά τα λύναμε με δουλειά και τσίπουρο». Δεν καταλαβαίνει ότι ο εγκέφαλος δεν δουλεύει έτσι.
Μύθοι και Αλήθειες για τις Ψυχικές Διαταραχές – Τι Ισχύει Πραγματικά;
Πώς μας χτυπάει το στίγμα
Το στίγμα δεν είναι απλώς λόγια – έχει συνέπειες. Μελέτες δείχνουν ότι το 60% των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές δεν ζητάνε βοήθεια εξαιτίας του. Φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους, ότι οι φίλοι τους θα απομακρυνθούν, ή ότι η οικογένεια θα τους απορρίψει. Και μετά είναι το μέσα σου – το αυτο-στίγμα. Αν πιστέψεις ότι είσαι «λάθος», η αυτοεκτίμησή σου πέφτει, και τα συμπτώματα χειροτερεύουν. Είναι φαύλος κύκλος.
Παράδειγμα: Ο Γιάννης, 28 χρονών, δουλεύει σε γραφείο στην Αθήνα. Είχε κρίσεις άγχους, αλλά δεν το είπε στον προϊστάμενό του, γιατί φοβόταν ότι θα τον δουν «αδύναμο» και θα χάσει την προαγωγή. Αντί να πάει σε γιατρό, έπαιρνε χάπια από το φαρμακείο, και το άγχος του έγινε χειρότερο.
Η επιστήμη λέει άλλα
Η ψυχική υγεία δεν είναι μυστήριο πια. Οι νευροαπεικονίσεις δείχνουν ότι στην κατάθλιψη, ο προμετωπιαίος φλοιός – που ελέγχει τη λογική – δουλεύει λιγότερο. Στη σχιζοφρένεια, η ντοπαμίνη πάει στα ύψη, και ο εγκέφαλος «μπερδεύεται». Αυτά δεν είναι «ελαττώματα» – είναι βιολογία. Η θεραπεία λειτουργεί: τα SSRIs βοηθάνε στο 60-70% των περιπτώσεων κατάθλιψης, και η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία μειώνει το άγχος σε 2 στους 3 ανθρώπους. Το στίγμα, όμως, μας κρατάει μακριά από αυτά τα εργαλεία.
Παράδειγμα: Η Λένα, 35 χρονών, είχε ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Έλεγξε τις κλειδαριές 15 φορές πριν κοιμηθεί. Μετά από θεραπεία, το έκοψε. Μου είπε: «Αν ήξερα ότι δεν είμαι τρελή, θα είχα πάει νωρίτερα». Το στίγμα την κράτησε πίσω δύο χρόνια.
Το στίγμα στην Ελλάδα
Εδώ τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Στις πόλεις, σιγά-σιγά το συζητάμε περισσότερο, αλλά στα χωριά; Ξέχνα το. Έρευνες λένε ότι στην Ελλάδα το 40% των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές δεν μιλάει σε κανέναν, γιατί ο φόβος του «τι θα πει ο κόσμος» είναι τεράστιος. Και η οικογένεια, που υποτίθεται ότι σε στηρίζει, συχνά γίνεται ο χειρότερος κριτής. «Μην το πεις παραέξω», σου λένε, σαν να είναι ντροπή.
Παράδειγμα: Η κυρία Ελένη, 50 χρονών, γειτόνισσά μου, πήρε αντικαταθλιπτικά κρυφά γιατί ο άντρας της της είπε: «Δεν θέλω να το μάθει η μάνα μου». Όταν τελικά το είπε, η πεθερά της απάντησε: «Κάνε καμιά δουλειά να σου περάσει». Η Ελένη σταμάτησε τα χάπια, και τώρα είναι πάλι στο κρεβάτι όλη μέρα.
Οι συνέπειες στην καθημερινότητα
Το στίγμα δεν σε αφήνει να ζήσεις. Αν έχεις διπολική διαταραχή και δεν το πεις, μπορεί να χάσεις τη δουλειά σου γιατί δεν εξηγείς τις απότομες αλλαγές σου. Αν είσαι μαθητής με ΔΕΠΥ και οι δάσκαλοι δεν ξέρουν, σε λένε «τεμπέλη» αντί να σε βοηθήσουν. Και το χειρότερο; Το στίγμα σκοτώνει. Οι αυτοκτονίες στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί, και πολλοί δεν ζήτησαν βοήθεια γιατί ντρέπονταν.
Παράδειγμα: Ο Πέτρος, 19 χρονών, φοιτητής στη Θεσσαλονίκη, είχε κατάθλιψη στο λύκειο. Οι γονείς του τον πίεζαν να «συνέλθει» για τις Πανελλήνιες. Δεν πήγε σε ψυχολόγο, γιατί «οι άντρες δεν κλαίνε». Πέρσι, έκανε απόπειρα. Τώρα, με θεραπεία, λέει ότι το στίγμα τον έφτασε εκεί.
Πώς το σπάμε;
Δεν είναι εύκολο, αλλά γίνεται. Πρώτα, πρέπει να μιλάμε. Όσο πιο ανοιχτά λέμε «ναι, πήγα σε ψυχίατρο», τόσο πιο κανονικό γίνεται. Η εκπαίδευση βοηθάει – αν οι δάσκαλοι, οι γιατροί, οι γονείς ξέρουν τι σημαίνει ψυχική διαταραχή, δεν θα κρίνουν. Και η κυβέρνηση; Χρειαζόμαστε καμπάνιες, όχι απλώς λόγια. Στην Αγγλία, το πρόγραμμα “Time to Change” έκοψε το στίγμα κατά 10% σε δέκα χρόνια. Εδώ, ακόμα περιμένουμε.
Παράδειγμα: Ο Τάσος, 40 χρονών, πήγε σε ψυχολόγο για κρίσεις πανικού. Το είπε στη δουλειά του, και αντί να τον κοροϊδέψουν, δύο συνάδελφοι του είπαν ότι πάνε κι αυτοί. Μια κουβέντα άλλαξε τα πάντα.
Τι μπορώ να κάνω εγώ;
Αν το ζεις, μη μένεις μόνος. Ο ψυχίατρος δεν είναι «για τους τρελούς» – είναι για σένα. Αν βλέπεις κάποιον να παλεύει, άκουσέ τον, μην τον κρίνεις. Και αν είσαι γονιός, μάθε στο παιδί σου ότι η ψυχική υγεία είναι σαν τη σωματική – δεν την κρύβεις, τη φροντίζεις.
Ένα βήμα τη φορά
Το στίγμα δεν φεύγει overnight. Αλλά κάθε φορά που λέμε την αλήθεια, που δείχνουμε κατανόηση, το ραγίζουμε. Η ψυχική υγεία δεν είναι ντροπή – είναι ζωή. Και όσο το κρατάμε κρυφό, χάνουμε ανθρώπους που θα μπορούσαμε να σώσουμε. Εσύ, τι λες; Μήπως ήρθε η ώρα να μιλήσουμε;
