Υπάρχουν μέρες που ο κόσμος μοιάζει να λάμπει. Τα χρώματα είναι πιο έντονα, οι ιδέες χορεύουν στο μυαλό σαν πυροτεχνήματα, και η ενέργεια ρέει σαν ποτάμι που δεν σταματά. Και μετά, χωρίς προειδοποίηση, έρχεται η πτώση. Ένα σκοτάδι βαθύ, που καταπίνει κάθε σκέψη, κάθε κίνηση, κάθε ελπίδα. Αυτή είναι η διπολική διαταραχή: μια ζωή ανάμεσα σε δύο άκρα, σαν να περπατάς σε ένα τεντωμένο σχοινί χωρίς να ξέρεις πότε θα χάσεις την ισορροπία σου.
Ένα Ταξίδι Χωρίς Χάρτη
Η πρώτη φορά που άκουσα για τη διπολική διαταραχή ήταν από έναν φίλο, τον Γιώργο. Ήταν ένας άνθρωπος που μπορούσε να γεμίσει ένα δωμάτιο με το γέλιο του, να μιλάει ασταμάτητα για τα σχέδιά του, να δουλεύει νύχτα μέρα χωρίς να κουράζεται. Και μετά, ξαφνικά, εξαφανιζόταν. Για μέρες, για εβδομάδες. «Είναι σαν να έχω δύο εαυτούς», μου είπε κάποτε, κοιτάζοντας το ποτήρι του καφέ που είχε κρυώσει μπροστά του. «Ο ένας θέλει να κατακτήσει τον κόσμο, και ο άλλος δεν μπορεί να σηκωθεί από το κρεβάτι».
Η διπολική διαταραχή δεν είναι απλώς «αλλαγές στη διάθεση». Είναι μια κατάσταση που σε σπρώχνει από τη μανία – ή την υπομανία, μια πιο ήπια μορφή της – στην κατάθλιψη, με μια ένταση που δεν μοιάζει με τις συνηθισμένες διακυμάνσεις της ζωής. Ο Γιώργος μου εξήγησε ότι στη μανία ένιωθε ανίκητος. «Μπορούσα να γράψω ένα βιβλίο σε τρεις μέρες», έλεγε, «αλλά μετά ξόδευα όλα μου τα λεφτά σε πράγματα που δεν χρειαζόμουν». Και όταν ερχόταν η κατάθλιψη, ήταν σαν να τον είχε χτυπήσει τρένο. «Δεν ήθελα να ζήσω», μου ψιθύρισε, και τα μάτια του γέμισαν δάκρυα.
Τι Είναι η Διπολική Διαταραχή;
Η επιστήμη λέει ότι η διπολική διαταραχή είναι μια ψυχική πάθηση που χαρακτηρίζεται από ακραίες εναλλαγές στη διάθεση. Υπάρχουν διάφοροι τύποι: η διπολική Ι, με έντονα μανιακά επεισόδια και βαθιά κατάθλιψη· η διπολική ΙΙ, με πιο ήπια υπομανία αλλά εξίσου σκληρές καταθλιπτικές φάσεις· και η κυκλοθυμία, μια πιο ήπια, αλλά χρόνια μορφή. Πίσω από αυτά τα ονόματα κρύβεται ο εγκέφαλος, ένα όργανο που, όταν χάνει τη χημική του ισορροπία, γίνεται σαν ορχήστρα χωρίς μαέστρο.
Οι νευροδιαβιβαστές – η ντοπαμίνη, η σεροτονίνη, η νορεπινεφρίνη – παίζουν τον δικό τους ρόλο. Στη μανία, η ντοπαμίνη εκτοξεύεται, δίνοντας μια αίσθηση ευφορίας και υπερδραστηριότητας. Στην κατάθλιψη, τα επίπεδα πέφτουν απότομα, αφήνοντας πίσω τους κενό. Αλλά δεν είναι μόνο βιολογία. Το στρες, τα τραύματα, ακόμα και η κληρονομικότητα μπορούν να πυροδοτήσουν αυτές τις εναλλαγές. Ο Γιώργος θυμόταν τη μητέρα του, που είχε παρόμοιες «μέρες φωτιάς και στάχτης», όπως τις έλεγε. Ίσως, έλεγε, το κουβαλούσε μέσα του πριν καν το καταλάβει.
Η Μανία: Όταν το Μυαλό Τρέχει
Η μανία δεν είναι πάντα όπως την φανταζόμαστε. Δεν είναι μόνο τρέλα ή χάος. Για τον Γιώργο, ήταν οι μέρες που ένιωθε ότι δεν χρειαζόταν ύπνο. «Έφτιαχνα σχέδια για επιχειρήσεις, μιλούσα γρήγορα, ένιωθα ότι όλοι με θαύμαζαν», μου είπε. Αλλά υπήρχε και η σκοτεινή πλευρά: έπαιρνε ρίσκα, τσακωνόταν με φίλους, ξόδευε χρήματα που δεν είχε. Μια φορά, πήρε το αυτοκίνητο και οδήγησε για ώρες χωρίς προορισμό, μόνο και μόνο γιατί δεν μπορούσε να σταματήσει.
Στην υπομανία, τα πράγματα είναι πιο ύπουλα. Είναι σαν μια ήπια μέθη: είσαι δημιουργικός, παραγωγικός, γεμάτος ενέργεια. Οι άλλοι σε βλέπουν και λένε «μακάρι να ήμουν έτσι». Αλλά ο Γιώργος ήξερε ότι ήταν η αρχή του κύκλου. «Είναι σαν να ανεβαίνω σε roller coaster», έλεγε. «Ξέρω ότι η πτώση έρχεται, αλλά δεν μπορώ να κατέβω».
Διάβασε επίσης: Διπολική Διαταραχή
Η Κατάθλιψη: Όταν ο Κόσμος Σβήνει
Και μετά, η πτώση. Η κατάθλιψη στη διπολική διαταραχή δεν είναι απλώς «κακή διάθεση». Είναι μια αίσθηση ότι η ζωή δεν έχει νόημα. Ο Γιώργος μου περιέγραψε τις μέρες που δεν μπορούσε να σηκωθεί από το κρεβάτι, που το τηλέφωνό του γέμιζε αναπάντητες κλήσεις, που ακόμα και το ντους έμοιαζε με αδύνατη αποστολή. «Ένιωθα σαν να με είχε καταπιεί ένα μαύρο σύννεφο», είπε. «Και το χειρότερο; Σκεφτόμουν ότι όλοι θα ήταν καλύτερα χωρίς εμένα».
Αυτή η σκέψη, η αυτοκτονία, είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με διπολική διαταραχή έχουν πολύ υψηλότερο κίνδυνο να βλάψουν τον εαυτό τους, ειδικά στις καταθλιπτικές φάσεις. Ο Γιώργος μου εκμυστηρεύτηκε ότι υπήρξαν στιγμές που στάθηκε στο μπαλκόνι του, κοιτάζοντας κάτω, και αναρωτιόταν αν θα ήταν πιο εύκολο να τελειώσει όλα. «Με κράτησε η σκέψη της αδερφής μου», είπε. «Δεν ήθελα να την αφήσω μόνη».
Οι Κοντινοί και η Απορία
Για όσους ζουν δίπλα σε κάποιον με διπολική διαταραχή, η ζωή είναι εξίσου δύσκολη. «Δεν ξέρω ποτέ ποιον Γιώργο θα συναντήσω», μου είπε η αδερφή του κάποτε. «Τον Γιώργο που γελάει και κάνει σχέδια, ή τον Γιώργο που δεν μιλάει για μέρες;». Οι φίλοι και η οικογένεια συχνά νιώθουν αβοήθητοι, μπερδεμένοι, ακόμα και θυμωμένοι. «Γιατί δεν μπορείς να το ελέγξεις;», τον ρωτούσαν. Μα η αλήθεια είναι ότι δεν μπορείς να ελέγξεις τον καιρό – και η διπολική διαταραχή είναι σαν καταιγίδα που έρχεται χωρίς προειδοποίηση.
Η Ζωή με τη Διάγνωση
Η διάγνωση του Γιώργου ήρθε μετά από χρόνια. «Στην αρχή νόμιζα ότι είμαι απλώς κυκλοθυμικός», είπε. Ένας ψυχίατρος, όμως, έβαλε τα κομμάτια στη θέση τους. Η θεραπεία δεν ήταν εύκολη. Τα φάρμακα – σταθεροποιητές διάθεσης, αντικαταθλιπτικά – έφεραν παρενέργειες: κούραση, αύξηση βάρους, θολή σκέψη. «Μερικές φορές αναρωτιόμουν αν άξιζε», παραδέχτηκε. Αλλά με τον καιρό, οι κύκλοι έγιναν λιγότερο απότομοι. Η ψυχοθεραπεία τον βοήθησε να αναγνωρίζει τα σημάδια, να βάζει φρένο πριν το τρένο εκτροχιαστεί.
Δεν είναι θεραπεία με την έννοια της «ίασης». Η διπολική διαταραχή είναι χρόνια, σαν τον διαβήτη ή την υπέρταση. Αλλά είναι διαχειρίσιμη. «Μαθαίνω να ζω με τις άκρες», μου είπε ο Γιώργος πρόσφατα, με ένα χαμόγελο που είχε μέσα του και κούραση και ελπίδα.
Μια Φωνή που Αξίζει να Ακουστεί
Η διπολική διαταραχή δεν είναι αδυναμία. Είναι μια μάχη, σιωπηλή μα ηρωική. Ο Γιώργος, και τόσοι άλλοι σαν αυτόν, δεν είναι οι «τρελοί» που φαντάζεται το στίγμα. Είναι άνθρωποι που παλεύουν να βρουν ισορροπία σε έναν κόσμο που δεν καταλαβαίνει πάντα. Και ίσως αυτό να είναι το πιο σημαντικό: να τους ακούσουμε. Να σταθούμε δίπλα τους, όχι με κρίση, αλλά με κατανόηση.
«Μερικές μέρες ακόμα πέφτω», μου είπε ο Γιώργος, «αλλά τώρα ξέρω ότι μπορώ να σηκωθώ». Και αυτή η μικρή νίκη, αυτή η αντοχή ανάμεσα στις άκρες, είναι που κάνει τη φωνή του – και όλων όσων ζουν με τη διπολική διαταραχή – να αξίζει να ακουστεί.
Διάβασε επίσης: Μύθοι και Αλήθειες για τις Ψυχικές Διαταραχές – Τι Ισχύει Πραγματικά;
