Μια διαφορετική ματιά
Ποιος δεν το ’χει νιώσει ποτέ; Εκείνο το σφίξιμο στο στομάχι, το βλέμμα που κολλάει πάνω σε κάποιον που πετυχαίνει εκεί που εσύ ακόμα παλεύεις. Η ζήλια και ο φθόνος είναι σαν σκιές που μας ακολουθούν από πάντα – από τις ιστορίες του Ομήρου, όπου οι ήρωες ζήλευαν θεούς και ανθρώπους, μέχρι σήμερα, που κοιτάμε τις τέλειες ζωές στο Instagram και νιώθουμε ότι κάτι μας λείπει. Τα βλέπουμε σαν εχθρούς, σαν συναισθήματα που μας ρίχνουν, που μας κάνουν να νιώθουμε μικροί ή ανάξιοι. Όμως, τι θα γινόταν αν τα βλέπαμε αλλιώς; Αν αντί να τα διώχνουμε, τα αφήναμε να μας μιλήσουν; Σε αυτό το κείμενο, θα ψάξουμε να δούμε από πού έρχονται αυτά τα συναισθήματα, πώς μας χτυπάνε όταν τα αφήνουμε να φουντώνουν, και – το πιο σημαντικό – πώς μπορούμε να τα πάρουμε και να τα γυρίσουμε ανάποδα, να τα κάνουμε δύναμη για να πάμε τη ζωή μας παρακάτω.
Τι κρύβεται πίσω τους;
Ας τα πάρουμε από την αρχή. Η ζήλια δεν είναι απλώς ένα τυχαίο συναίσθημα. Εμφανίζεται όταν νιώθουμε ότι κάτι δικό μας κινδυνεύει. Μπορεί να είναι η σχέση μας – φαντάσου να βλέπεις τον σύντροφό σου να γελάει με κάποιον άλλον και να νιώθεις ότι χάνεις το έδαφος κάτω από τα πόδια σου. Μπορεί να είναι η δουλειά σου – όταν ένας συνάδελφος παίρνει τα εύσημα για μια ιδέα που δούλεψες κι εσύ. Ή ακόμα και η εικόνα που έχεις για τον εαυτό σου, όταν κάποιος κοντινός σου ξεπερνάει τα δικά σου όρια. Είναι σαν ένας συναγερμός που λέει: «Πρόσεχε, αυτό που αγαπάς μπορεί να φύγει».
Ο φθόνος, από την άλλη, είναι πιο ήσυχος, αλλά εξίσου δυνατός. Είναι αυτό το «μακάρι να το ’χα κι εγώ» που νιώθεις όταν βλέπεις κάποιον να ζει τη ζωή που ονειρεύεσαι. Το καινούργιο σπίτι του φίλου σου, το ταξίδι που ανέβασε στα stories, η καριέρα που χτίζει ενώ εσύ νιώθεις κολλημένος. Δεν είναι ότι κινδυνεύεις να χάσεις κάτι – είναι ότι νιώθεις πως δεν το ’χεις καν.
Ο ψυχολόγος Leon Festinger το έθεσε ξεκάθαρα το 1954 με τη Θεωρία της Κοινωνικής Σύγκρισης. Είπε ότι είμαστε φτιαγμένοι να κοιτάμε γύρω μας, να συγκρινόμαστε με τους άλλους, γιατί έτσι καταλαβαίνουμε πού βρισκόμαστε στον κόσμο. Παλιά, αυτό είχε νόημα για επιβίωση. Αν ο διπλανός σου είχε καλύτερο κυνήγι ή πιο δυνατό σπίτι, έπρεπε να τρέξεις να τον φτάσεις. Σήμερα, όμως, που ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο οθόνες, η σύγκριση δεν σταματάει ποτέ. Βλέπεις φωτογραφίες, βραβεία, τέλειες στιγμές, και η ζήλια με τον φθόνο γίνονται καθημερινές σου παρέες. Δεν είναι τυχαίο που οι έρευνες λένε ότι τα social media ενισχύουν αυτά τα συναισθήματα – είναι σαν να σου δίνουν έναν μεγεθυντικό φακό για να κοιτάς τι έχουν οι άλλοι.
Όταν γίνονται βάρος
Αν τα αφήσεις να σε πάρουν από κάτω, η ζήλια και ο φθόνος δεν είναι απλώς ενοχλητικοί – μπορούν να σου κάνουν τη ζωή μαύρη. Έχουν δει φίλους να χάνουν τον ύπνο τους επειδή κάποιος πήρε προαγωγή ή αγόρασε καινούργιο αμάξι. Έρευνες το επιβεβαιώνουν: η ζήλια μπορεί να σου φέρει άγχος, να σου ρίξει την αυτοπεποίθηση, ακόμα και να σου χαλάσει τις σχέσεις σου με τους γύρω σου. Όταν ζηλεύεις, κοιτάς συνέχεια τι μπορεί να χάσεις, αντί να δεις τι έχεις ήδη. Είναι σαν να βάζεις έναν φακό μόνο στα σκοτεινά σημεία και να ξεχνάς το φως.
Ο φθόνος είναι ακόμα χειρότερος μερικές φορές. Μπορεί να σε ρίξει σε έναν κύκλο πικρίας, να σε κάνει να νιώθεις ότι δεν αξίζεις τίποτα, να σε απομακρύνει από τους άλλους. Φαντάσου να κάθεσαι και να σκέφτεσαι: «Γιατί αυτός τα κατάφερε κι εγώ όχι;». Είναι σαν να κολλάς σε μια λούπα που δεν σε αφήνει να πας μπροστά. Και το χειρότερο; Όσο πιο πολύ μένεις εκεί, τόσο πιο δύσκολο είναι να σηκωθείς και να κάνεις κάτι για σένα. Έχω δει ανθρώπους να χάνουν ευκαιρίες, να σταματάνε να προσπαθούν, μόνο και μόνο γιατί ο φθόνος τούς έκανε να κοιτάνε πίσω αντί μπροστά.
Μπορούν να γίνουν σύμμαχοι;
Κι αν σου πω ότι δεν χρειάζεται να τα πολεμάς αυτά τα συναισθήματα; Ότι η ζήλια και ο φθόνος είναι σαν να σου χτυπάνε το καμπανάκι για να δεις τι πραγματικά θέλεις; Δεν λέω ότι είναι εύκολο, ούτε ότι θα γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Αλλά αν τα κοιτάξεις με άλλο μάτι, μπορεί να σου δώσουν τη σπίθα που χρειάζεσαι. Ακολουθούν μερικές ιδέες για να τα πιάσεις από το χέρι και να τα βάλεις να δουλέψουν για σένα:
- Πες το όπως είναι
Δεν χρειάζεται να ντρέπεσαι. «Ναι, ζηλεύω που πήρε εκείνος τη δουλειά» ή «φθονώ το ταξίδι της». Το να το παραδεχτείς είναι σαν να βγάζεις ένα βάρος από το στήθος σου. Δεν είσαι ο μόνος – όλοι το νιώθουν κάποια στιγμή. - Ρώτα το «γιατί»
Τι σε τρώει τόσο; Αν ζηλεύεις τη σχέση κάποιου, μήπως σου λείπει η ζεστασιά στη δική σου ζωή; Αν φθονείς το καινούργιο σπίτι του γείτονα, μήπως θέλεις κι εσύ να νιώσεις πιο σταθερός; Είναι σαν να σκάβεις για να βρεις χρυσό – πίσω από το συναίσθημα κρύβεται κάτι που θέλεις να κυνηγήσεις. - Κάν’ το σπρώξιμο
Αντί να κάθεσαι να κοιτάς, πάρε ιδέες. Ζηλεύεις έναν συγγραφέα που βγάζει βιβλία; Πιάσε χαρτί και ξεκίνα να γράφεις. Φθονείς κάποιον που τρέχει μαραθώνιους; Βάλε τα αθλητικά σου και βγες για τρέξιμο. Οι επιτυχίες των άλλων μπορούν να γίνουν οδηγός σου, αν το δεις έτσι. - Κοίτα τα δικά σου καλά
Ξέρεις τι λένε οι έρευνες; Ότι αν γράφεις κάθε μέρα τρία πράγματα που σου πάνε καλά, πέφτει το άγχος σου και νιώθεις πιο γεμάτος. Δεν χρειάζεται να είναι μεγάλα – ο καφές σου το πρωί, ένα μήνυμα από φίλο, ο ήλιος που μπήκε από το παράθυρο. Αλλάζει τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα. - Φτιάξε τον εαυτό σου
Όσο πιο σίγουρος νιώθεις για σένα, τόσο λιγότερο σε νοιάζει τι κάνουν οι άλλοι. Μάθε κάτι καινούργιο – ένα μάθημα, μια γλώσσα, μια συνταγή. Φρόντισε τον εαυτό σου, γιόρτασε τις μικρές σου νίκες. Όλα αυτά χτίζουν έναν τοίχο που δεν αφήνει τη ζήλια να σε πειράξει τόσο.
Ιστορίες από τη ζωή
Ας δούμε πώς δούλεψε αυτό σε δύο ανθρώπους που πήραν τη ζήλια και τον φθόνο και τα γύρισαν υπέρ τους:
Η Ελένη και η δουλειά της
Η Ελένη, 34 χρονών, δούλευε σε μια εταιρεία marketing. Κάθε φορά που η συνάδελφός της, η Σοφία, έπαιρνε τα εύσημα για τις καμπάνιες της, η Ελένη ένιωθε να βράζει. «Γιατί αυτή κι όχι εγώ;», σκεφτόταν, και το στομάχι της γινόταν κόμπος. Είχε φτάσει σε σημείο να αποφεύγει τις συναντήσεις για να μην τη βλέπει. Όμως μια μέρα σταμάτησε και το σκέφτηκε αλλιώς. «Τι με πειράζει τόσο;», αναρωτήθηκε. Κατάλαβε ότι ήθελε κι εκείνη να λάμψει στη δουλειά της, να νιώσει ότι την προσέχουν. Αντί να μένει στο θυμό, πήγε στο αφεντικό της. «Θέλω να γίνω καλύτερη», του είπε, και ζήτησε συμβουλές. Έψαξε στο διαδίκτυο, βρήκε ένα online σεμινάριο για ψηφιακό marketing, και πέρασε βράδια μαθαίνοντας. Έξι μήνες μετά, έφτιαξε μια καμπάνια που ανέβασε την προβολή της εταιρείας κατά 20%. Όταν οι ανώτεροί της το πρόσεξαν, η Ελένη ένιωσε επιτέλους ότι βρήκε τη θέση της. Η ζήλια, που στην αρχή την έκαιγε, την έσπρωξε να δουλέψει για τον εαυτό της.
Ο Δημήτρης και το βραβείο
Ο Δημήτρης, 42 χρονών, ήταν γραφίστας με δικό του μικρό γραφείο. Όταν ο Κώστας, ένας συνάδελφος από τον κλάδο, πήρε ένα μεγάλο βραβείο design, ο Δημήτρης ένιωσε φθόνο να τον τρώει. «Γιατί αυτός κι όχι εγώ;», αναρωτιόταν, κοιτάζοντας τα δικά του σχέδια και νιώθοντας ότι δεν ήταν αρκετά καλά. Στην αρχή ένιωθε μικρός, σαν να μην άξιζε τίποτα δίπλα στον Κώστα. Αλλά μια μέρα, αντί να κάθεται να κλαίγεται, σκέφτηκε: «Τι θέλω πραγματικά;». Ήθελε κι αυτός να τον προσέξουν για τη δουλειά του, να νιώσει ότι η δουλειά του μετράει. Έβαλε στόχο να φτιάξει το χαρτοφυλάκιό του. Έψαξε διαγωνισμούς, πέρασε ώρες δουλεύοντας πάνω σε νέα σχέδια, ζήτησε γνώμες από φίλους. Ένα χρόνο μετά, τα σχέδιά του μπήκαν σε μια έκθεση σε τοπικό φεστιβάλ design. Ο κόσμος τον σταματούσε να του πει «μπράβο», και ο Δημήτρης κατάλαβε ότι ο φθόνος τον είχε σπρώξει να κυνηγήσει τα όνειρά του.
Τι λένε οι παλιοί και οι νέοι
Ο Αριστοτέλης, μιλούσε για τη μέση οδό – να βρίσκεις ισορροπία στα πάθη σου, να μην τα αφήνεις να σε κυριεύουν αλλά να τα χρησιμοποιείς. Αν δεις τη ζήλια σαν έναν τρόπο να καταλάβεις τι σου λείπει, σου δίνει δύναμη αντί να σε ρίχνει. Ο Σωκράτης το πήγαινε ακόμα παραπέρα: «Γνώθι σαυτόν», έλεγε – γνώρισε τον εαυτό σου. Και η ζήλια με τον φθόνο είναι σαν καθρέφτες που σου δείχνουν ποιος είσαι και τι θέλεις.
Οι ψυχολόγοι σήμερα το πάνε πιο βαθιά. Ο Festinger έλεγε ότι η σύγκριση μπορεί να σε ανεβάσει, αν την πάρεις σωστά. Δεν είναι μόνο θεωρία – οι έρευνες δείχνουν ότι αν δουλέψεις με αυτά τα συναισθήματα, μπορούν να σε κάνουν πιο δυνατό. Η ζήλια μπορεί να σε σπρώξει να βελτιωθείς, αν την δεις σαν πρόκληση. Ο φθόνος, όταν τον γυρίσεις σε κίνητρο, μπορεί να σε βγάλει από τη στασιμότητα.
Η ζήλια και ο φθόνος δεν είναι για να τους φοβάσαι. Είναι σαν φίλοι που σου λένε αλήθειες που δεν θες να ακούσεις – αλλά αν τις προσέξεις, μπορεί να σου αλλάξουν τη ζωή. Η Ελένη και ο Δημήτρης το κατάλαβαν και πήγαν παρακάτω. Δεν λέω ότι είναι πάντα εύκολο. Μερικές φορές θέλει να κάτσεις με τον εαυτό σου, να σκεφτείς, να δουλέψεις σκληρά. Αλλά την επόμενη φορά που θα νιώσεις αυτό το τσίμπημα, μη βιαστείς να το διώξεις. Ρώτα: «Τι μου λέει αυτό για μένα;». Ίσως η απάντηση να σε πάει πιο μακριά απ’ όσο φαντάζεσαι.
