Όταν καταπίνουμε τα δάκρυα: Τι κοστίζει η αποφυγή του συναισθήματος;
Υπάρχει μια παλιά, σχεδόν σιωπηλή συμφωνία που πολλοί από εμάς μάθαμε από μικροί: “Μην κλαις”, “Μην θυμώνεις”, “Μην το παίρνεις προσωπικά”. Μαθαίνουμε, χωρίς πάντα να το αντιλαμβανόμαστε, πως ορισμένα συναισθήματα δεν χωράνε στην καθημερινότητά μας. Καταπίνουμε τα δάκρυά μας, παγώνουμε τον θυμό μας, χαμογελάμε ενώ μέσα μας φωνάζουμε. Και το τίμημα αυτής της καταπίεσης; Ένα συναισθηματικό βάρος που, αν δεν του δώσουμε λόγο και χώρο, θα μας βρει αλλιώς: στο σώμα, στις σχέσεις, στην ψυχή.
Ας δούμε τι πραγματικά σημαίνει να αποφεύγουμε και να καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας – και πώς μπορούμε να ζήσουμε μαζί τους χωρίς να εγκλωβιζόμαστε.
Η αποφυγή των συναισθημάτων: Ένας μηχανισμός επιβίωσης
Η αποφυγή είναι μια φυσική και ανθρώπινη αντίδραση. Είναι ένας μηχανισμός που το μυαλό χρησιμοποιεί όταν δεν νιώθει ότι έχει τους πόρους ή την ασφάλεια να αντιμετωπίσει ένα συναίσθημα. Για παράδειγμα, ένα παιδί που μεγαλώνει σε περιβάλλον όπου η έκφραση λύπης ή θυμού τιμωρείται ή γελοιοποιείται, μαθαίνει πως είναι πιο ασφαλές να τα κρατάει μέσα του.
Το ίδιο παιδί, μεγαλώνοντας, μπορεί να συνεχίσει να αποφεύγει οτιδήποτε το πονάει ή το συγκινεί. Δεν έχει μάθει να «κάθεται» με το συναίσθημα, να το παρατηρεί, να το αποδέχεται. Μαθαίνει να τρέχει – είτε με υπερβολική εργασία, είτε με άρνηση, είτε με απόσπαση (τηλεόραση, φαγητό, εθιστικές συμπεριφορές).
Το πρόβλημα είναι πως τα συναισθήματα δεν εξαφανίζονται. Δεν πεθαίνουν επειδή δεν τους δώσαμε φωνή. Απλώς σωρεύονται. Και κάποια στιγμή, ξεσπούν – με κρίσεις άγχους, με ανεξήγητη θλίψη, με σωματικά συμπτώματα, με συναισθηματική αποσύνδεση.
Διάβασε επίσης: Συναισθηματική Νοημοσύνη: Ο Μυστικός Παράγοντας των Υγιών Σχέσεων
Πού πάνε τα συναισθήματα που δεν εκφράζονται;
Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που μας απασχολούν σε θεραπευτικό επίπεδο είναι αυτό: πού καταλήγουν όλα εκείνα που δεν ειπώθηκαν ποτέ; Εκείνα τα “σ’ αγαπώ” που καταπνίγηκαν από τον φόβο, οι θυμοί που δεν τολμήσαμε να εκφράσουμε, η απογοήτευση που δεν ομολογήθηκε σε κανέναν;
Η απάντηση είναι συγκινητικά απλή αλλά και επώδυνη: μένουν μέσα μας. Κατοικούν στο σώμα μας, στους ώμους που βαραίνουν, στο στομάχι που σφίγγεται, στο στήθος που πνίγεται. Οι σύγχρονες ψυχοσωματικές έρευνες επιβεβαιώνουν πως τα καταπιεσμένα συναισθήματα επηρεάζουν την υγεία μας, όχι απλώς ψυχικά, αλλά και σωματικά. Η καταπίεση θυμού, για παράδειγμα, συνδέεται με υπέρταση, πονοκεφάλους και γαστρεντερικά προβλήματα.
Ακόμη πιο δραματική είναι η επίδρασή τους στις σχέσεις. Όταν δεν εκφράζουμε όσα νιώθουμε, χάνουμε την αυθεντικότητα μας. Παύουμε να σχετιζόμαστε αληθινά. Οι σχέσεις μας γίνονται επιφανειακές ή τοξικές, γιατί στηρίζονται σε μη ειπωμένες αλήθειες. Και τελικά, δεν νιώθουμε ούτε ελεύθεροι ούτε αγαπημένοι.
Η τέχνη του να μην παγιδεύεσαι στο συναίσθημα, αλλά να το κατανοείς
Συχνά, στο άκουσμα της φράσης “να εκφράσεις τα συναισθήματά σου”, δημιουργείται η λανθασμένη εντύπωση ότι πρέπει να αφήνουμε ανεξέλεγκτα τα συναισθήματά μας να καθορίζουν τη συμπεριφορά μας. Όμως δεν πρόκειται γι’ αυτό. Δεν σημαίνει ότι, επειδή ένιωσες θυμό, πρέπει να ξεσπάσεις. Σημαίνει να μάθεις να τον αναγνωρίζεις, να τον κατανοείς, να τον σέβεσαι.
Η συναισθηματική κατανόηση δεν είναι παθητική κατάσταση, είναι μια ενεργή διαδικασία επεξεργασίας. Είναι σαν να κάθεσαι δίπλα στο συναίσθημα και να του λες: “Σε βλέπω, είσαι εδώ. Τι προσπαθείς να μου πεις;”.
Ο θυμός, για παράδειγμα, μπορεί να κρύβει την αίσθηση αδικίας ή την ανάγκη για όρια. Η θλίψη μπορεί να είναι μια κραυγή για απώλεια, για το ανεκπλήρωτο, για αυτό που δεν ειπώθηκε. Ο φόβος μπορεί να σημαίνει ότι νιώθουμε μόνοι ή απροστάτευτοι.
Όταν αποκωδικοποιήσουμε τα συναισθήματα αντί να τα αποφεύγουμε, μεταμορφώνονται. Παύουν να είναι απειλητικά. Γίνονται σύμμαχοι, όχι εχθροί.
Γιατί αποφεύγουμε την επαφή με το συναίσθημα;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που αποφεύγουμε τα συναισθήματά μας:
- Κοινωνική εκπαίδευση: Έχουμε μάθει να θεωρούμε την έκφραση συναισθημάτων αδυναμία.
- Παλιά τραύματα: Όταν το συναίσθημα στο παρελθόν δεν έγινε αποδεκτό, συνδέεται με πόνο ή ντροπή.
- Αίσθηση απειλής: Μερικά συναισθήματα είναι τόσο έντονα, που φοβόμαστε πως αν τα αφήσουμε να βγουν, θα μας κατακλύσουν.
- Έλλειψη “εργαλείων”: Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν μάθει πώς να επεξεργάζονται συναισθήματα, απλώς γιατί κανείς δεν τους το δίδαξε.
Αλλά όσο δεν τους δίνουμε χώρο, τόσο αυτά βρίσκουν δικούς τους τρόπους να μας εκφράσουν ότι υπάρχουν. Μέσα από ψυχολογική εξάντληση, από κρίσεις πανικού, από αίσθηση “μούδιασμα”, ακόμα και μέσα από ανεξήγητες συγκρούσεις στις σχέσεις μας.
Διάβασε επίσης: Μη Φοβάσαι Αυτό που Νιώθεις: Η Σοφία των Συναισθημάτων
Η απελευθερωτική δύναμη της συναισθηματικής αποδοχής
Η αποδοχή του συναισθήματος δεν σημαίνει ότι μας καθορίζει. Σημαίνει ότι του επιτρέπουμε να υπάρξει. Όπως θα κάναμε με ένα παιδί που πονάει – δεν θα του λέγαμε “μην πονάς”. Θα το παίρναμε αγκαλιά και θα του λέγαμε: “Είμαι εδώ”.
Αυτό είναι και το κλειδί για τη θεραπεία: να μάθουμε να καθόμαστε με τα δύσκολα μας συναισθήματα όπως θα καθόμασταν δίπλα σε έναν φίλο που υποφέρει. Να δώσουμε στον εαυτό μας την άδεια να νιώθει, χωρίς ενοχές, χωρίς ντροπή.
Η θεραπεία – είτε μέσα από ψυχοθεραπεία, είτε μέσα από δημιουργική έκφραση, γράψιμο, τέχνη, σύνδεση – είναι μια πρόσκληση να “σπάσουμε τη σιωπή”. Να μιλήσουμε για εκείνα που κρατήσαμε μέσα μας για χρόνια. Και όταν αυτό γίνει, η ανακούφιση είναι βαθιά. Το βάρος φεύγει. Ο εαυτός μας νιώθει επιτέλους… αναγνωρισμένος.
Πρακτικές για να καλλιεργήσεις υγιή επαφή με το συναίσθημα
- Ημερολόγιο συναισθημάτων: Καθημερινά, γράψε τρία συναισθήματα που ένιωσες και τι τα προκάλεσε. Χωρίς κριτική. Μόνο παρατήρηση.
- Σωματική επίγνωση: Όταν νιώθεις αναστάτωση, ρώτα: “Πού το νιώθω στο σώμα μου;” Το σώμα πάντα μιλάει.
- Αυτοσυμπόνια: Μίλησε στον εαυτό σου όπως θα μιλούσες σε ένα αγαπημένο σου πρόσωπο. Αντί να πεις “δεν έπρεπε να νιώθω έτσι”, πες: “είναι εντάξει που το νιώθω”.
- Δημιουργική έκφραση: Ζωγράφισε, γράψε, χόρεψε, τραγούδησε. Ό,τι βοηθάει να δώσεις φωνή στο μέσα σου.
- Αναζήτησε βοήθεια: Η συναισθηματική επεξεργασία συχνά χρειάζεται έναν ασφαλή χώρο – αυτός μπορεί να είναι η θεραπεία.
Να είσαι φίλος με τα συναισθήματά σου
Τα συναισθήματά μας δεν είναι λάθος. Δεν είναι απειλή. Είναι οι εσωτερικοί μας οδηγοί, οι καθρέφτες της ψυχής μας. Όταν τα αποφεύγουμε, χάνουμε επαφή με τον εαυτό μας. Όταν τα ακούμε, επιστρέφουμε στο κέντρο μας.
Ας σπάσουμε, λοιπόν, το μοτίβο της καταπίεσης. Ας δώσουμε χώρο στην ψυχή να αναπνεύσει, στο συναίσθημα να ειπωθεί, στην αλήθεια να φανερωθεί. Και τότε, ίσως για πρώτη φορά, να νιώσουμε πραγματικά ελεύθεροι.
