Όλοι έχουμε στιγμές που διεκδικούμε προσοχή ή αναγνώριση. Είναι όμως πάντα ναρκισσισμός; Ή μήπως υπάρχει μια λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον υγιή ναρκισσισμό και την τοξικότητα;
Ένας καθρέφτης που όλοι κοιτάμε
Υπάρχουν στιγμές που όλοι μας επιθυμούμε κάτι πολύ ανθρώπινο: να φαινόμαστε. Να ξεχωρίζουμε, να μας βλέπουν, να μας εκτιμούν. Να πουν ότι τα καταφέραμε. Κι αυτό, από μόνο του, δεν είναι πρόβλημα.
Ο ναρκισσισμός δεν είναι πάντα τοξικός, ούτε είναι ίδιος σε όλους. Υπάρχει ο ακραίος ναρκισσισμός, εκείνος που ελέγχει, που χειραγωγεί, που δεν βλέπει κανέναν πέρα από τον εαυτό του. Και υπάρχει κι εκείνη η πιο διακριτική, καθημερινή εκδοχή που δεν βγάζει κραυγαλέες συμπεριφορές, αλλά χρωματίζει διακριτικά την αλληλεπίδραση με τους άλλους. Είναι εκείνος ο “μικρός ναρκισσισμός”, που μπορεί να μοιάζει αθώος, αλλά καμιά φορά γίνεται αιτία απόστασης, παρεξηγήσεων ή ακόμα και πληγών.
Τι είναι υγιής ναρκισσισμός και γιατί τον χρειαζόμαστε
Ο υγιής ναρκισσισμός δεν είναι αδυναμία. Αντίθετα, είναι απαραίτητος για να αναπτυχθούμε. Στην ψυχολογία, ο όρος αναφέρεται σε εκείνη τη φυσιολογική, λειτουργική ανάγκη του ανθρώπου να νιώθει αξία, να αναγνωρίζει τον εαυτό του και να χαίρεται όταν τον αναγνωρίζουν και οι άλλοι.
Ένα παιδί που παίρνει επιβράβευση όταν καταφέρνει κάτι, ένα έφηβος που καθρεφτίζεται στα μάτια των συνομηλίκων του, ένας ενήλικας που αισθάνεται ικανοποίηση από την εργασία του όλα αυτά εμπεριέχουν υγιείς εκφράσεις ναρκισσισμού.
Ο ναρκισσισμός γίνεται πρόβλημα όταν:
- Το άτομο θεωρεί ότι αξίζει περισσότερο από τους άλλους
- Δεν αντέχει την κριτική ή την αμφισβήτηση
- Χρησιμοποιεί τους άλλους ως “μέσα” για να νιώθει σημαντικός
Μικροί ναρκισσισμοί στην καθημερινότητα – Πώς εμφανίζονται;
Δεν μιλάμε για «διαγνωστικές περιπτώσεις». Μιλάμε για καθημερινές στιγμές. Παραδείγματα που ίσως έχουμε δει ή έχουμε υπάρξει.
Στις σχέσεις
– Κάποιος θέλει να ακούγεται πάντα η δική του ιστορία.
– Κάνει τον σύντροφό του να νιώθει «τυχερός που τον έχει».
– Δεν μπορεί να ζητήσει συγγνώμη, γιατί θεωρεί ότι αν το κάνει, χάνει αξία.
– Ζηλεύει υπερβολικά, όχι από φόβο απώλειας, αλλά γιατί δεν αντέχει να μην είναι το κέντρο.
Στη φιλία
– Ένας φίλος μιλάει συνέχεια για τον εαυτό του, και όταν εσύ μιλάς, δείχνει ότι βαριέται.
– Κάνει πλάκα εις βάρος σου, για να λάμψει μπροστά στους άλλους.
– Σε θυμάται κυρίως όταν θέλει κάτι.
– Δυσκολεύεται να χαρεί για τις επιτυχίες σου τις μειώνει ή τις αγνοεί.
Στο εργασιακό περιβάλλον
– Συνάδελφος που παίρνει την αναγνώριση για κάτι που έγινε ομαδικά.
– Προϊστάμενος που δεν δέχεται καμία αμφισβήτηση ακόμα κι αν έχει άδικο.
– Εργαζόμενος που «πουλάει» τη δουλειά του, ενώ απαξιώνει των άλλων.
– Κάποιος που κάνει τα πάντα για να φανεί μπροστά, συχνά εις βάρος συνεργασιών.
Αυτά είναι ναρκισσιστικά μοτίβα, όχι απαραίτητα «διάγνωση». Όμως αν γίνονται επαναλαμβανόμενα, αν προκαλούν συναισθηματική φθορά στους άλλους, τότε έχουν ξεπεράσει τη γραμμή.
Πότε γίνεται παθολογικό; Πού τραβάμε τη γραμμή;
Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο “ανθρώπινο” και το “τοξικό” είναι λεπτή αλλά σαφής:
| Υγιής ναρκισσισμός | Παθολογικός ναρκισσισμός |
|---|---|
| Χαίρομαι με την αναγνώριση | Χρειάζομαι θαυμασμό για να υπάρχω |
| Ξέρω τα όριά μου | Δεν αντέχω να με διορθώνουν |
| Συνεργάζομαι με άλλους | Θέλω να φαίνομαι περισσότερο |
| Δέχομαι κριτική | Θίγομαι και εκδικούμαι |
| Διεκδικώ χώρο με σεβασμό | Καταλαμβάνω χώρο για να νιώθω ανώτερος |
Όταν οι μικρές συμπεριφορές ναρκισσισμού:
- αγνοούν τον άλλον
- τον μειώνουν
- ή τον χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη για να φανούμε εμείς…
…τότε δεν είναι απλώς ανθρώπινες στιγμές. Είναι σχέσεις εξουσίας.
Πώς να αναγνωρίσουμε τη διαφορά στον εαυτό μας και στους άλλους
Δεν χρειάζεται να είμαστε ψυχολόγοι. Αρκεί να ακούμε:
- Πώς νιώθω κοντά σε αυτόν τον άνθρωπο;
– Νιώθω ότι με σέβεται ή ότι με χρησιμοποιεί; - Με βλέπει ή με βλέπει μόνο ως αντανάκλαση του εαυτού του;
- Μπορώ να εκφραστώ ή πρέπει πάντα να προσαρμόζομαι σε εκείνον;
Και από την άλλη:
– Πώς μιλάω εγώ για τους άλλους;
– Ενδιαφέρομαι ή απλώς περιμένω να έρθει η σειρά μου να μιλήσω;
Η αυτοπαρατήρηση δεν είναι επίκριση. Είναι τρόπος να γίνουμε πιο ανθρώπινοι.
Διάβασε επίσης:
Πώς δουλεύεται αυτό; Τι κάνουμε όταν βλέπουμε τέτοια μοτίβα;
Αν νιώθεις ότι έχεις κι εσύ τέτοιες στιγμές (και όλοι έχουμε):
- Μείνε λίγο σιωπηλός. Άκου χωρίς να σκέφτεσαι τι θα πεις μετά.
- Ρώτα τον άλλον: «Πώς νιώθεις όταν κάνω αυτό;»
- Αν δεις ότι μειώνεις ή συγκρίνεσαι, επανατοποθέτησε την εστίαση: «τι σε κάνει να το χρειάζεσαι αυτό;»
- Κι αν δεις τέτοια μοτίβα στον άλλον;
– Βάλε όρια.
– Μη μπαίνεις σε διαρκή εξήγηση.
– Αν χρειαστεί, απομάκρυνση με αξιοπρέπεια.
Είναι εντάξει να λάμπουμε αρκεί να μη σβήνουμε τους άλλους
Η ανάγκη να φαινόμαστε δεν είναι εγωισμός. Είναι ανθρώπινη. Το ζήτημα είναι πώς σχετιζόμαστε όταν μας βλέπουν οι άλλοι.
Ο υγιής ναρκισσισμός μας επιτρέπει να αγαπήσουμε τον εαυτό μας και να σταθούμε στον κόσμο με αυτοεκτίμηση. Ο παθολογικός μας ωθεί να κυριαρχήσουμε, να επιβάλουμε, να μην αντέχουμε τη σκιά. Μα η σχέση, η φιλία, η συνεργασία δεν είναι διαγωνισμός φωτός.
Μπορούμε να φωτίζουμε, χωρίς να καίμε.
Να υπάρχουμε δυναμικά, χωρίς να μικραίνουμε τους άλλους.
Και αυτό είναι η πιο ώριμη μορφή αγάπης, προς εμάς και τους γύρω.
